Het einde van het Joegoslaviëtribunaal: pionier in het internationaal strafrecht

Een afschrikkende werking

Deze maand is er na 28 jaar een einde gekomen aan het tribunaal dat in 1993 is opgericht door de Veiligheidsraad van de Verenigde Naties. Na het uiteenvallen van Joegoslavië in 1991 waren een reeks van etnische conflicten losgebarsten in de regio. Deze Joegoslavische oorlogen waren nog aan de gang tijdens de oprichting.

De VN hoopte dat het tribunaal een afschrikkende werking zou hebben op de vechtende partijen, omdat zo oorlogsmisdadigers verantwoordelijk gehouden konden worden binnen een internationaal berechtingssysteem. ‘Maar ze hebben de verschrikkingen in Srebrenica die twee jaar later zouden volgen niet weten te voorkomen,’ stelt Horsthuis, ‘in zekere zin hebben ze dus toen gefaald.’

Pionier in het internationaal strafrecht

‘Het tribunaal is uniek in zijn soort,’ vertelt Horsthuis, ‘het is het allereerste tribunaal van zo’n enorme omvang.’ Vanwege het gebrek aan voorgangers was het begin moeizaam. Er was nauwelijks budget en expertise, en het tribunaal haalde vooral kleinere misdadigers binnen, terwijl kopstukken als Mladic en Karadzic vrijuit gingen. ‘Als je op de klungelige begintijd terugkijkt,’ zegt Horsthuis die veel van de werknemers uit die begintijd heeft geïnterviewd, ‘is het haast niet voor te stellen hoeveel misdadigers er uiteindelijk succesvol aangeklaagd zijn.’

Horsthuis constateert een omslagpunt in 2008. Toen werd Radovan Karadzic gearresteerd, de man die politiek verantwoordelijk was voor de genocide in Srebrenica. De internationale opsporingsdienst had heel lang naar hem gezocht. Uiteindelijk bleek hij al die tijd in het zicht in Belgrado te kunnen hebben gewoond, vermomd als alternatieve geneesheer met een grote baard. Op het Joegoslavië-tribunaal was er euforie toen Karadzic werd binnengehaald, vertelt Horsthuis, ‘eindelijk was er het gevoel: dit gaat lukken.’

De afstand tussen Den Haag en de Balkan

Het tribunaal is een succes geweest in zoverre dat het de meeste oorlogsmisdadigers heeft weten op te pakken, vertelt Horsthuis. ‘Het was een juridisch succes.’

Wel benadrukt Horsthuis dat dit niet betekent dat het tribunaal ook de vechtende partijen in de regio dichterbij elkaar heeft gebracht. Het tribunaal vond plaats in Den Haag terwijl het etnische conflict op de Balkan doorwoedde. Omdat ze plaatsvonden in een ver landen, hadden de rechtszaken in het tribunaal iets klinisch. Een belangrijke les van het Joegoslaviëtribunaal, vindt Horsthuis daarom, is de realisatie dat er voor succesvolle berechtiging ook iets in de landen zelf moet gebeuren.