Tijdens de Tweede Wereldoorlog werd de Nachtwacht veiliggesteld, met hulp van de bezetter

Het opbergen van ons cultureel erfgoed is veel nauwkeuriger uitgevoerd dan voorheen bekend was. Kieskamp ontving vier jaar geleden de opdracht om een tentoonstelling op te stellen over de bescherming van cultureel erfgoed in de Tweede Wereldoorlog, in Slot Loevestein.

Uit nader onderzoek bleek dat er daar veel meer opgeslagen heeft gelegen dan ze daar dachten. "Er werd in een jaarboek voor monumentenzorg gesproken over de Inspectie Kunstbescherming, 'dat archief moet ik hebben' dacht ik", zegt Kieskamp. Via de Rijksdienst van het cultureel erfgoed ontving de auteur een kar vol met dozen van de Inspectie Kunstbescherming. "In het begin van de oorlog, mei 1940, is er een bericht van de Nederlandse overheid naar de Duitse bezetters uitgestuurd dat cultureel erfgoed op verschillende plekken was onder gebracht", vertelt Kieskamp. De Duitsers werden verwittigd toen de inval begon.

Roofkunst

Er is al eerder uitvoerig onderzoek gedaan naar roofkunst. Destijds is er met name joodse kunst geroofd door de bezetter, maar de Duitsers hebben openbare collecties altijd gespaard, volgens Kieskamp. "Het gaat niet alleen over musea stukken, maar ook musea-archieven, bibliotheken en monumenten."

Waarom de Duitsers het in dit opzicht goed met ons voor hadden is een groot vraagstuk. "Duitsland zag Nederland toch als een broedervolk", stelt Kieskamp. Ze hadden zelfs een ministerie opgericht dat zich bezighield met die nazificatie van Nederland. Ze probeerde Nederland juist mee te nemen in die ideologie." De visie was om één Duits rijk te worden. "Waar De Nachtwacht zich dan precies bevond, maakte verder niet uit", zegt de auteur.

Locatie

Van kerken, tot gymzalen en van grotten tot kastelen en kunstbunkers, door het hele land werden cultuurschatten ondergebracht. De Nachtwacht was in de mergelgrotten bij de Sint Pietersberg te vinden en op Slot Loevenstein was ook een boel cultureel erfgoed te vinden. "Er lagen 50 duizend boeken uit Tilburg, objecten van Museum Booijmans, het Dordrechts Museum, één kilometer aan stukken uit het Nationaal Archief en zelfs bibliotheken van studentenverenigingen", vertelt Kieskamp. "Het was enorm." Ook waren er meerdere kunstbunkers te vinden in ons land. Gewapend met beton, bezegeld met stalen deuren, waarachter een sleuf met zeventien meter dikte aan brandkasten. In Paasloo is zo'n bunker boven de grond te vinden.

Geen morele waarde voor schoonheid

"Het wrange is, dat het waarderen van schoonheid geen morele waarde heeft", stelt culinaire journalist en Spraakmaker Hiske Versprille. Dat is ook het signaal dat Kiekskamp in haar boek wilde uitdragen. "Het belang van cultureel erfgoed voor de identiteit van mensen is groots." Volgens de auteur bevinden we ons momenteel in eenzelfde positie."Toen was er ook de houding vanuit Nederland dat wij geen gevaar lopen."

Haags verdrag

In het boek Kunstbunkers en Cultuurkaravanen komt het UNESCO-cultuurverdrag uit 1954 aan bod, over het beschermen van cultuurgoederen in tijden van oorlog. Maar hoe veilig is ons cultureel erfgoed tegenwoordig?

Hedendaags is onze kunst dat niet voldoende beschermd, volgens Kieskamp. "Dat blijkt uit het feit dat er geen nationaal plan bestaat, wanneer er een oorlog uitbreekt." Volgens de auteur zijn er een paar instellingen die een plan hebben voor tijden van oorlog, maar er zijn er ook een boel die dat niet hebben. "Er zijn met name plannen op instellingsniveau en daardoor is het nog veel te kwetsbaar." Een internationaal verdrag is volgens Kieskamp niet de enige oplossing om erfgoed te beschermen. "Maar het kan er wel aan bijdragen", stelt ze.