Historicus: 'Migratieproblemen veroorzaakt door eeuwen van uitsluiting'

Olifanten en wolkenkrabbers
Zijn interesse voor het grote Azië begon bij zijn studententijd. Vervolgens is Bastiaan Indonesisch gaan leren en heeft hij ook een halfjaar in Jakarta gewoond en gewerkt bij de Nederlandse ambassade. Is het niet lastig om als Westers persoon zonder persoonlijke verbintenis met Azië dit continent te gaan studeren? Volgens Nugteren kan niemand objectief ergens naar kijken, maar bewust zijn van je positie en vooroordelen, specifiek in geschiedschrijven, is het belangrijkste. Ondanks dat iedereen dus door een eigen bril kijkt kan (Zuidoost-)Azië behoorlijk eye opening zijn.

Nugteren: ‘Het is vooral indrukwekkend hoe groot de steden daar zijn. Jakarta heeft misschien wel meer wolkenkrabbers dan heel Nederland bij elkaar en dat in een stad waar ook meer mensen wonen dan in heel Nederland bij elkaar. Het is gewoon een enorme stad, maar die urbanisatie in Azië in het algemeen eigenlijk. Je kan dit ook observeren in China, Japan of India. Het zijn gewoon echt enorme miljoenensteden en dat zijn we in Europa bijna niet gewend. Dat vind ik echt fascinerend en dat kan je eigenlijk pas echt meemaken als je daar heen gaat natuurlijk’.

Tegelijkertijd bestaan er nogal wat stereotyperende beelden over Azië. In zijn eigen beeldvorming over Azië zag Nugteren dat echt naar Azië gaan en observeren ervoor zorgde dat hij door stereotypes heen wist te prikken. Helaas kan en is niet iedereen in staat om zo in de wereld staan en heeft Nugteren ook gemerkt dat mensen echt nog heel erg weinig weten over Azië. Zo zegt hij: “Je hoort dingen zoals: Oh ga je daar olifanten zien? Dan stuur ik maar heel vaak foto’s terug van grote wolkenkrabbers juist om dat beeld te nuanceren.”

De indeling van Azië
Hoe kan een gigantisch continent met zoveel verschillende culturen, als één werelddeel worden gezien?

Nugteren: “Je hebt natuurlijk het Euraziatisch continent in een soort geografisch perspectief, maar daar hoort Europa ook nog bij als een soort van aanhangsel. De term Azië zelf is al een hele oude term dat komt uit de tijd van de oude Grieken en de Romeinen. Met Azië werd in eerste instantie het huidige Turkije bedoelt. Een deel daarvan heette dan klein Azië en dan had je ook nog groot Azië dat is een beetje richting Perzië en Iran. Dat is daarna een beetje een eigen leven gaan leiden, want in die langere wereldgeschiedenis hebben het merendeel van de Aziaten niet zelf die term gebruikt. Je had het Mongolrijk, Mongoolse Rijk en verschillende dynastieën van Chinese keizerrijken. Ja, en die gebruikten hun eigen namen voor hun eigen Rijk.”

Hoewel het dus op basis van geografie is, is Europa toch van Azië gescheiden. Hierdoor vraagt Milouska zich af of het beter zou zijn om landen die op het randje vallen zoals Kazachstan en Turkije toch bij Europa te laten horen. In ieder geval zou dat het beeld van Azië veranderen, want nu is het een beetje een “ratjetoe”.

Nugteren: “Daar ben ik het mee eens. Ja, het is lastig te formuleren in die zin. Het is inderdaad Centraal Azië en dan Zuid-, Zuidoost-, Oost- en Noordoost-Azië. Inderdaad, West-Azië is dan een beetje opgenomen in dat begrip van Midden-Oosten of de rand met Europa.”

De Chinese migrant in het Westen
In zijn eigen onderzoek heeft Bastiaan zich bezig gehouden met de beeldvorming over en stereotypering van Aziatische migranten in de laat-negentiende en begin-twintigste eeuw. Volgens hem heeft dit vandaag de dag nog steeds consequenties voor zowel Nederland als globaal.

Nugteren: “Wat we niet vaak beseffen is dat er in de negentiende en twintigste eeuw net zoveel Aziatische migranten de koffers pakten en de wereld over reisden als andere bekende migratiestromen zoals de Italianen of Ieren naar de VS. Terwijl je dat eigenlijk in dezelfde periode ziet gebeuren. De Verenigde Staten heeft de geschiedenis van het zijn van een melting pot, maar dat is vooral een geschiedenis van witte migranten.”

Waarom gingen de Chinese migranten naar Noord- en Zuid-Amerika?

Nugteren: “De eerste Chinezen gaan vooral, omdat in 1848 goud gevonden wordt in Californië en dat wordt enorm nieuws in China. In die periode was onder andere de westkust van de VS ook heel erg gericht op Azië en uiteindelijk zijn heel veel Chinezen, toen ze hoorden dat er goud gevonden was, massaal naar Californië getrokken. Daar hebben ze in de goudmijnen zij aan zij gewerkt naast de witte arbeiders.”

Toch geeft Nugteren aan dat dit niet vredelievend is gegaan.

Nugteren: “Het is eigenlijk juist in die mijnen geweest dat er een hele sterke racistische houding en racistische ideeën begonnen te ontstaan tegenover die Chinese migrant. Juist door die lokale competitie van het goud zoeken. Dus je krijgt heel veel geweld bij die goudmijnen in de jaren 1840 en dat gaat een beetje door tot aan de jaren 1900. Het zijn witte arbeiders die inderdaad Chinezen weg duwen van die goudmijnen en het is best wel een gruwelijke geschiedenis.”

Om er dieper op in te gaan, vertelt Nugteren: “Het is een tijd van hele sterke racistische ideeën en de creatie van een witte identiteit. Dit is een top-down beweging geweest van een culturele elite die begon te filosoferen over wit zijn en er ontstaan Oriëntalistische ideeën. Toch wat je voor het eerst ziet in de goudmijnen is dat racisme en de stereotypering van Aziaten zich juist van onderop begint te bewegen. Juist vanuit die sociaaleconomische competitie zie je dat zowel bottom-up als top-down racisme toenam. Om het probleem op te lossen sloot de Amerikaanse overheid de grenzen voor Chinese arbeiders. Dat is eigenlijk de eerste keer in de geschiedenis geweest dat er migratiewetten werden gebruikt om mensen uit te sluiten. Het staat in een directe lijn met de migratieproblematiek waar we vandaag de dag nog steeds mee te maken hebben.”