Waarom Wim Brands anders dan Matthijs van Nieuwkerk níet van de kijkcijfers was

VPRO Boeken

Deze maand is het vijftien jaar geleden dat de Antilliaanse schrijver Tip Marugg overleed. In zijn roman De morgen loeit weer aan beschrijft Marugg een rots waar iedere ochtend, als de zon net op is, een groep vogels zich tegen te pletter vliegt. De roman kwam uit toen ik zestien was. Ik fietste in die tijd iedere dag naar school met mijn walkman op. Op dinsdagmiddag luisterde ik naar het boekenprogramma van de VPRO, waarin op een keer een programmamaker speciaal naar Curaçao was afgereisd om uit te zoeken of die rots waar iedere ochtend een zwerm vogels tegenaan vloog echt bestond.

Fietsend over de Utrechtse Heuvelrug waande ik mij even op de Nederlandse Antillen. Toen we dat jaar opdracht kregen een werkstuk over literatuur te schrijven, besloot ik mij in de Antilliaanse literatuur te verdiepen. Heel diep zal mijn onderzoek niet gegaan zijn. Ik las drie boeken waarvan ik me niet veel herinner en waarvan ik niet veel begreep. Boeken die zich afspeelden op een warm eiland waar alles traag leek te gaan. Maar juist in dat niet alles begrijpen zat misschien wel de verleiding. In de betoverende wetenschap dat de wereld oneindig veel groter, gecompliceerder en raadselachtiger was dan ik mij kon voorstellen.

Ik ben altijd naar VPRO Boeken blijven luisteren. De meeste boeken die besproken werden las ik niet: ik ben een trage lezer en kwam er simpelweg niet aan toe. Maar soms spoedde ik mij na het beluisteren van een uitzending naar de boekwinkel. Zoals toen Wim Brands met John Irving pratte over A Prayer for Owen Meany, of toen Blauwe maandagen net uitkwam. Ook M. Februari en Hans Verhagen leerde ik luisterend kennen. Tijdens mijn studie lukte het mij om stage te lopen bij De Avonden, zoals het boekenprogramma inmiddels was gaan heten. Ik leerde er de gezichten kennen bij de mij zo vertrouwde radiostemmen. Marten Minkema, Mat Wijn, Wim Noordhoek en Wim Brands.

Wim Brands

Na mijn studie mocht ik bij De Avonden terugkomen om er in de zomermaanden te helpen. Wim Brands, die toen jonger was dan ik nu ben, nam me onder zijn hoede, en leerde mij dat praten over boeken helemaal niet ingewikkeld hoeft te zijn. Het gaat niet om eruditie, maar om wezenlijke interesse voor willekeurig welk onderwerp. Regelmatig zat ik erbij als Wim geanimeerd sprak met schrijvers waar ik nog nooit van gehoord had.

Als we zaten te wachten vertelde hij me soms wat zijn strijdplan was. ''Het is eigenlijk heel simpel'', begon hij altijd. ''Zo’n dichter heeft natuurlijk helemaal geen zin om over haar poëzie te praten. Daar heeft ze groot gelijk in, dus dat gaan we ook helemaal niet doen'', zei hij dan, om vervolgens via een kleine omweg tot een wezenlijk gesprek te komen dat wel degelijk eindigde met een gedicht uit diens pas verschenen bundel.

Later, toen Wim Brands naar de televisie was verhuisd en ik zelf af en toe ook een schrijver mocht interviewen, belde ik hem wel eens in paniek op. ''Het is eigenlijk heel simpel'', zei hij dan. Waar hij natuurlijk gelijk in had, al was dat een stuk makkelijker gezegd dan gedaan.

Matthijs van Nieuwkerk

Vorige week was het vijf jaar geleden dat Wim Brands plotseling overleed. In de Volkskrant legde Matthijs van Nieuwkerk precies die week even uit waarom VPRO Boeken eigenlijk een slecht programma was: ''Boeken was het altaar waarvoor men zondags knielde; een erg kleine gemeente keek trouw, maar met ambitieus en wervend boeken-tv maken hadden de vaak bloedeloze bijeenkomsten natuurlijk niets te maken.''

Wim Brands had, als er een schrijver op bezoek kwam, vrijwel altijd alles van die schrijver gelezen, was altijd enthousiast, geïnteresseerd en betrokken en liet zich niet afleiden door wie wel en wie niet beroemd, gerespecteerd of mediageniek was. ''Ik ben van het getal,'' schreef Van Nieuwkerk, ''ambitie betekent minimaal een miljoen kijkers.'' En inderdaad, over het belang van kijkcijfers heb ik Wim Brands nooit gehoord.

Ik moest onwillekeurig denken aan de zoektocht naar de rots op Curaçao waar zich iedere ochtend als de morgen weer aan loeit, een zwerm vogels te pletter vliegt. Die rots en die vogels werden door de programmamaker niet gevonden, maar hoe ouder ik word hoe meer ik er rekening mee houd dat ze toch bestaan.

Niets missen van OVT?

Hou dan de website van OVT in de gaten, abonneer je op de podcast, of volg het programma via Facebook en Twitter