Hoe werd radio zo vanzelfsprekend als water uit de kraan?

In Het Spoor Terug: 100 jaar radio gaat Michal Citroen voor OVT terug de tijd in. Zij doet dit met behulp van voormalig directeur radio bij de NPO, Jan Westerhof, die ook het boek We waren erbij. De eeuw van de radio schreef en samenstelde.

Het begin van de radio

Zoals bij meer technologische uitvindingen ligt de oorsprong van de radio ook in militaire oorlogsvoering. De uitgevonden radiogolven waren in eerste instantie voor militaire en sociaaleconomische zaken bedoelt. Later eiste het publiek ook toegang tot het medium.

En zo geschiedde. Een eeuw terug, op 6 september 1919 werd het eerste geluid verstuurd door de Nederlandse ether. Een geluid wordt in Utrecht overgebracht van het Lucas Bolwerk naar Vredeburg. Een afstand van zo'n 1200 meter.

Er werd die dag in september nog alleen maar geluid verstuurd. De eerste echte radio-uitzending vond een paar maanden later plaats. Op 6 november 1919, een datum die te boek staat als dé begindatum van de radio. Die dag was er van 8 tot 11 uur een muziekprogramma te horen. De organisator van dit alles: Hanso Henricus Schotanus à Steringa Idzerda.

De pioniers: groei van de radio

Je kunt de radiogeschiedenis niet schrijven zonder de naam Idzerda te noemen. Samen met velen, waaronder Jan Corver zette hij het medium op de kaart in Nederland.

"Idzerda was in sommige opzichten een groot kind. Hij speelde met dat radiotoestel en hij vond het zo machtig. Hij bleef er maar mee spelen en probeerde steeds weer verbeteringen te maken. Hij was een technicus met een grote liefde voor apparaten," wordt verteld in Het Spoor Terug.

De pionier stopte zijn ziel en zaligheid in zijn werk, een echte perfectionist. Niet iedereen was daar altijd blij mee. Zijn dochter vertelt: "Als er een klant opbelde dat er iets was met een radiotoestel – en die klanten zaten door het hele land verspreid – ging hij er het liefst zelf naartoe. Hij reed dan helemaal naar een klant op de Veluwe en was hij pas midden in de nacht terug."

Hoewel hij verantwoordelijk was voor de eerste radio-uitzending waarbij muziek werd verstuurd hield de radiotechnicus zich verder nauwelijks bezig met het maken van programma's. Het was immers al moeilijk genoeg om geluid te maken, te verzenden en te ontvangen.

Maar de uitzendingen die wel de lucht in gingen waren niet te vergelijken met die van nu: "Er was een rode lamp die ging aan. En dan stond er een bord onder: 'brand het rode licht, dan: koppen dicht!' Mensen hadden geen idee dat hetgeen wat werd gezegd door de microfoon door iedereen gehoord kon worden."

Hoewel de medewerkers enthousiast waren, was het niet echt lucratief. Zo werd het muzikantentrio dat het optreden van de eerste uitzending verzorgde beloond met een bordje meikersen. De apparaten die Idzerda maakte waren dan ook duidelijk niet bedoelt voor massaproductie, ze waren erg verfijnd.

Pas toen hij een deal sloot met Philips kon er op grote schaal geproduceerd worden. Het succes van de inspanningen van Philips zijn de reden dat de radio betaalbaar werd. Het betekende het begin van het massamedium.

Volgende week deel 2!

Stel je voor: alleen per post komen berichten binnen. Een brief, iets van de overheid of de krant. Wat je ontving was per zuil ingekleurd. Iedereen leefde in een enorme bubbel. Maar toen kwam de radio: de deuren en ramen gingen open.

En dan ben je erbij. De wereld komt binnen, je maakt het allemaal mee. Door de radio konden politieke, economische en historische berichten groots worden verspreid. Maar de radio betekende ook het begin van het grote amusement. De entertainment en de popmuziek hebben hun ontstaan te danken aan de

Volgende week - in het tweede deel - hoor je hoe de radio een heus massamedium werd en kon doordringen tot in elke Nederlandse huiskamer.

Meer Het Spoor Terug?

Luister alle voorgaande afleveringen hier terug.