Casus Amanda Gorman: 'Van kussen alleen krijg je geen kinderen'

De werkende klasse eist

Een paar jaar geleden kwam er een roman van mij uit in Rusland. Bij het persklaar maken kwam mijn Russische uitgever met een verzoek: Of ik de schuttingwoorden eruit wilde halen, en de naam Allah vervangen door de naam van een ander opperwezen. Zo niet dan moest het boek – in het eerste geval - verpakt worden in een plastic met een sticker boven de zestien – erop. Het tweede geval betrof de kwetsbaarheid van de gelovigen. Anders riskeerde de uitgeverij het verlies van zijn licentie, werd mij verteld. En wie wil dit nou op zijn geweten hebben. U begrijpt dat ik er mee akkoord ben gegaan, terwijl ik dacht dat zelfcensuur alle censuur overbodig maakte.

Censuur

In de goede oude Sovjettijd had je behalve de goede oude censuur nog een partij van betekenis, die geregeld zijn stem liet horen. Niet alleen in politieke maar vooral ook in culturele kwesties, die natuurlijk ook weer politieke kwesties waren. Het was geen social media zoals tegenwoordig, maar de stem van de werkende klasse die louter krachtens zijn afkomst de waarheid in pacht had. De arbeiders werden vooral ingezet tegen de intellectuelen – die bedenkelijke, niet echt werkende klasse - bijvoorbeeld in rechtszaken. De werkende klasse sprak dan schande van de gedichten, verhalen, uitlatingen, stemmingen van een dichter of een schrijver, ontmaskerde het antisovjet karakter ervan en eiste bijpassende maatregelen.

De werkende klasse was een soort anonieme gezichtsloze macht die zich vaak via brieven naar de kranten manifesteerde – er was nog geen internet. Maar soms kwam er een arbeider in vlees en bloed op de proppen. Zoals ene pijplegger Denisov in het proces tegen de dichter Jozef Brodski, die zijn morele verontwaardiging uitte over de verdorven dichter, van wie hij overigens nooit een letter had gelezen.

Amanda Gorman

Maar terug naar de zelfcensuur die uiteindelijk alle censuur overbodig maakt. En naar mijn déjà vue naar aanleiding van de ophef over een beroemde dichtbundel die door een beroemde schrijver vertaald zou worden. Los van de vragen waarom per se door een beroemde schrijver en welke biografie die schrijver dan moet hebben om een beroemde dichtbundel te mogen vertalen, vraag ik me iets anders af. De case Amanda Gorman is namelijk een matroesjka, in elk poppetje zit weer een ander poppetje. Ik vind vooral één poppetje interessant.

Sensitivity readers

De sensitivity readers die de uitgeverij van plan was in te zetten, gedreven door louter beste intenties. Bovendien doen ze het in Amerika ook al, toch? Hoe moet ik me deze noviteit voorstellen? Is het een soort commissie bestaande uit een zwarte persoon, een Aziaat, een Jood, een LBHT-er, een non-binair persoon, een persoon met een beperking… ik ben vast iemand vergeten, mijn excuses hiervoor. Een Moslim komt er waarschijnlijk niet in. Beledigen van deze groep maakt immers deel uit van het integratieproces en valt onder de vrijheid van meningsuiting.

Ik vind de sensitivity readers maar een gevaarlijk poppetje. Voor je het weet springt er een ander poppetje uit, dat van een angstige, tamme, zichzelf censurerende schrijver. En daar heeft de literatuur niets aan. Want zoals een Russische dichter eens zei: van kussen alleen krijg je geen kinderen.

Niets missen van OVT?

Hou dan de website van OVT in de gaten, abonneer je op de podcast, of volg het programma via Facebook en Twitter.