Op beruchte Elterner Butternacht gaf Nederland een stuk land terug aan Duitsers

Elten was een Duitse plaats vlak over de grens bij Nijmegen. Vlak na de Tweede Wereldoorlog werd Elten onderdeel van Nederland. "Het was een sluitstuk van een lang politiek proces dat al begon tijdens de Tweede Wereldoorlog", legt Edwin Zweers uit. "Wij wilden compensatie van Duitsland voor de geleden oorlogschade, zowel materieel als immaterieel."

Van een kale kip kun je geen veren plukken

Zweers: "Van een kale kip kun je geen veren plukken, dus wat heeft Duitsland dan nog wel na de Tweede Wereldoorlog? Grond." Al langer waren er ideeën om stukken Duitsland te annexeren. Zo dacht men aan het Ruhrgebied of een stuk tot en met Keulen. Britten en Amerikanen zagen dat echter niet zitten. Zij wilden namelijk een sterke West-Duitse staat tegenover de Sovjet-Unie dus grote stukken Duitsland geven aan Nederland paste niet in dat beleid.

In de periode 1945-1949 speelden er andere dingen in Nederland, zoals het berechten van oorlogsslachtoffers, de dekolonisatie van Indonesië en de wederopbouw. Zweers: "Dat waren zaken die op dat moment belangrijker waren. Dus in 1949 werden we overvallen door het nieuws dat we maar een heel klein stukje Duitsland tijdelijk zouden krijgen."

Brandweerauto tot straatverlichting

In eerste instantie waren de Eltenaren bang dat zij de prijs zouden betalen voor de Duitse bezetting van Nederland. Zweers: "Maar al vrij snel bleek dat dat niet het geval was." Op 23 april 1949 trok een colonne marechaussee en douane het 'drostambt Elten' in. Het viel daarna tijdelijk onder Nederlands bestuur, het werd dus geen onafhankelijke gemeente en de Duitse inwoners mochten ook hun paspoort houden.

Zweers: "Wij wilden vooral niet dat de Duitse regering kon zeggen dat we slecht omgingen met de bewoners." Dus er werd vrij snel van alles opgeknapt. Het gebied had geleden onder de Tweede Wereldoorlog dus opknappen was ook flink nodig. Er kwam een nieuwe brandweerauto, een nieuwe vuilnisauto, straatverlichting, wegen.

Schoon schip

14 jaar blijft Elten onder Nederlands bestuur. In de jaren 50 dacht iedereen dat het niet langer zo kon, dat Nederland niet een stukje van een bondgenoot ingepikt kon houden. Zweers: "Maar Nederland wilde wel zijn huid duur verkopen, ze wilden het best teruggeven maar dan moest er wel betaald worden."

Richting 1961 kwamen de onderhandelingen tot een climax, toen er een algemeen verdrag tot stand kwam waarin alle zaken die vanuit de oorlog openstonden, werden behandeld. "Op die manier werd er schoon schip gemaakt", zegt Zweers.

De beruchte Eltener Butternacht

Uiteindelijk op 1 augustus 1963 wordt Elten weer Duits. De nacht daarvoor staat bekend als de beruchte Eltener Butternacht. Weken voorafgaand aan deze nacht stroomt Elten vol met vrachtwagens met boter en met thee en koffie. Ook Eltenaren zelf zien kansen en verhuren schuren en zolders. Het voordeel zou namelijk zijn dat alles wat opgeslagen ligt in Elten, dan in de nacht Duits werd, waardoor er geen importrecht betaald hoefde te worden.

"Het zijn toch vooral de grote jongens geweest, de havenbaronnen uit Rotterdam en de grote industriëlen uit het Ruhrgebied die gaan investeren", vertelt Zweers. "Want je moet flink inkopen, tonnen aan boter of sigaretten, om die paar procent accijnzen die je dan pakt, om daaraan te verdienen." Dus toen de klok 12 uur sloeg, de dag 1 augustus 1963 werd en dus de grens verlegd was, reden honderden vrachtwagens Duitsland binnen zonder te betalen.

Zijn de Eltenaren hier nou rijk van geworden? "Dat valt wel mee", zegt Zweers, "veel mensen waren op het laatste moment toch bang dat er controles zouden zijn en dat ze dan door de mand zouden vallen. Het zijn vooral de grote jongens geweest die veel verdiend hebben. De globale schatting ligt tussen de 50 en 60 miljoen euro."

Jaren die ook Geen Lieverdjes Waren - JGLW

We zijn ongeveer halverwege 2020 en we kunnen nu eigenlijk al wel zeggen: dit jaar gaat de geschiedenisboekjes in als een venijnig jaar. Ieder jaar heeft natuurlijk z'n schaduwzijde, in JGLW bespreken Wouter Bouwman en Roelof de Vries de rafelrandjes van een jaar dat achter ons ligt.