Wat vind jij: kan het boek 'Oeroeg' nog wel?

Middelbare school leeslijst

Ellen Deckwitz: "Ik was 15 toen ik Oeroeg voor het eerst las, mijn grootmoeder is geboren en getogen in Nederlands-Indië, ik vond het prachtig. Het boek gaat over een verloren vriendschap. Over het verstoten worden van je thuisland. Dat is ook iets wat ik ervoer in mijn eigen familie: zij moesten gedwongen migreren naar Nederland. Ik sloot dit boek meteen in mijn hart. Maar door de jaren heen ben ik er ook anders naar gaan kijken."

Clarice Gargard: "Toen ik Oeroeg las op de middelbare school, vond ik het erg ontroerend. Je wordt door het boek meegenomen naar plekken die je niet kent. En je leest over een innige vriendschap, dat is herkenbaar. Maar, net als Ellen, heb ik het nu herlezen en stuit ik op dingen die ik daarvoor nog niet zag: de context van het boek, de leefsituatie en de onderlinge verhoudingen. Die kreeg ik destijds niet echt mee."

Het verhaal van Oeroeg

Het boek gaat een persoon die begin jaren ’20 wordt geboren in Nederlands-Indië. Hij heeft een beste vriend: Oeroeg. Oeroeg is zoon van een Javaanse vrouw. Het verschil tussen de twee wordt duidelijk geschetst: de ene is wit en gaat probleemloos door het leven maar tegelijkertijd ziet het racisme en de machteloosheid bij zijn vriend.

Het hoofdpersonage en Oeroeg zijn op hun eigen manieren een buitenstaander. Maar dat verbindt hen niet voldoende: De krachten buiten hen, de maatschappelijke en historische krachten, die zijn sterker dan zijzelf, trekken hen uit elkaar.

Op een zeker punt in het verhaal staan ze tegenover elkaar: Oeroeg en zijn beste vriend. Oeroeg houdt zijn vriend onder schot en dan weet de hoofdpersoon: 'Pas nu is er sprake van echte gelijkwaardigheid'.

Exemplarisch en kritisch

Het boek is niet geheel zonder kritiek. Er zit wel degelijk afkeuring in, afkeuring voor het koloniale systeem en leven. Ellen Deckwitz: "Oeroeg is geen puur nostalgische roman. Er wordt ook een belangrijke vraag in opgeworpen: Hoe kon men in een systeem leven, en daar zo naar terug verlangen, terwijl dat systeem gebaseerd was op fundamentele ongelijkwaardigheid?"

"Het boek is heel erg voor gelijkwaardigheid", stelt Deckwitz. "Maar aan de andere kant wordt het personage Oeroeg toch exotisch en oriëntalistisch beschreven." Clarice Gargard sluit zich daarbij aan: "Het was in een andere tijd ook geen compliment om iemand met een aap te vergelijken."

Dat Oeroeg wordt vergeleken met een aap is één van de passages waaruit de manier blijkt waarop er naar 'de ander' wordt gekeken. Gargard: "Ik vind het boek exemplarisch voor de verhoudingen uit die samenleving." Deze verhoudingen zijn verweven in de maatschappij en daardoor vaak onbewust. "Niemand wordt wakker en denkt 'ik ga nu eens lekker koloniaal zijn, of discrimineren.' Discriminatie vindt in het boek op een onbewust niveau plaats."

Belangrijk: historische context

Het is dan ook geen verwijt van de schrijfsters aan Hella Haasse dat er discriminerende of racistische elementen in Oeroeg zitten. Clarice Gargard: "Ik denk niet dat Haasse het boek anders had moeten schrijven. Ik denk dat we juist heel veel van haar boek kunnen leren. Maar we moeten het wel binnen de context en de tijdgeest van toen zien. Die historische context is belangrijk."

Ellen Deckwitz sluit zich volledig aan bij haar collega: "Je kunt het boek nooit zonder context zien." Want door deze context mee te nemen in je lezing kun je pas echt begrijpen wat er staat: wat daar mooi aan is, wat er problematisch aan is. "Een oordeel over het werk zelf is niet zo interessant. Het is wèl interessant om het boek te lezen in de context waarin het geschreven is."

Niets missen van OVT?

Hou dan de website van OVT in de gaten, of volg het programma via Facebook en Twitter.