De oorlogsmisdadigers van Srebrenica

12 juli is een chaotische dag. Op de compound verblijven ongeveer vijfduizend vluchtelingen, daarbuiten nog veel meer. De Bosnische Serven zoeken tussen de vluchtelingen naar 'oorlogsmisdadigers', de ondervragingen gaan er hardhandig aan toe en sommige mannen overleven de ondervragingen niet. Tegelijkertijd arriveren de eerste bussen, die de bevolking naar veilig gebied zullen brengen. Dat is althans de belofte van de Bosnische Serven, die de bussen hebben geregeld. Voordat de vluchtelingen de bussen in mogen, worden de vrouwen van de mannen gescheiden. Achteraf weten we dat de meeste mannen zijn afgevoerd en zijn vermoord.

Ratko Mladic

Op de beroemde filmbeelden die zijn gemaakt op 12 juli paradeert Ratko Mladic door Potocari. Hij is de leider van het Bosnisch Servische leger, de generaal. Als de camera's aan staan spreekt hij de vluchtelingen toe die zich daar hebben verzameld. "Jullie hoeven niet bang te zijn", zegt hij, "groot of klein, jong of oud, er zijn bussen geregeld om jullie naar veilig gebied te brengen."

Maar als de camera uit staat, zegt hij heel andere dingen. "Iedereen die de bossen in is gevlucht, zal worden vermoord," zegt hij tegen de vluchtelingen in de fabriekshal, buiten de compound. De vluchtelingen daar schrikken: iedereen kent wel iemand die door de bossen is gevlucht.

Alles wordt vastgelegd op film

Als aanvoerder van het Bosnisch Servische leger voert Mladic de overname van Srebrenica aan. Hij laat zich constant filmen. Niet alleen als hij snoepjes uitdeelt aan de vluchtelingen, maar ook als hij en zijn soldaten een pantservoertuig van de VN-soldaten innemen. Als hij door het centrum van Srebrenica loopt, laten de filmbeelden zien hoe zijn soldaten hem feliciteren met de overwinning en hoe hij met zijn zware laarzen de trappen van het stadhuis beklimt. "Film me van onder", commandeert hij.

Zelfs de executies van sommige Bosnische Moslims zijn gefilmd. Alles wilde Mladic vastleggen. Na de oorlog zijn de meeste filmbeelden vernietigt, maar Dušan Kosanović één van de leden van de Scorpions, een Servische paramilitaire groep, krijgt gewetensnood en deelt zijn banden met het Joegoslavië Tribunaal.

De beelden vormen een groot deel van het bewijsmateriaal in het proces tegen Mladic. In 2017 wordt hij veroordeeld, maar hij gaat in hoger beroep. Door zijn slechte gezondheid en door het coronavirus, is de zittingsdatum uitgesteld en het is nog niet duidelijk wanneer de zaak verder gaat.

Radovan Karadžić

Degene die opdracht gaf tot de genocide in Srebrenica is Radovan Karadzic, de toenmalig leider van de Bosnische Serven. In maart 1995 ondertekent hij een document waarin staat dat het leger een "ondraaglijke situatie van totale onzekerheid moet creëren. Zonder hoop op overleving in de enclave."

Het is het zogenaamde directief 7, een leidraad voor het Bosnisch-Servische leger voor hoe ze met Srebrenica moeten omgaan. Het verklaart ook waarom daar al maanden geen voedselkonvooien doorkomen. Karadzic blijft ontkennen dat hij het document ondertekend heeft en er circuleren versies waarin de laatste zinnen zijn weggelaten. Het document speelt echter wel een belangrijke rol in zijn proces.

'They are free to stay or leave'

Voor de camera op 12 juli 1995 zegt Karadžić dat de burgers en militairen veilig zijn. "They are free to stay or leave." Maar hij peinst er niet over zich terug te trekken uit Srebrenica. "Het is ons land", zegt hij. Ook een telefoongesprek dat hij op 13 juli voerde, waarin hij goedkeurde dat alle mannen van Srebrenica zouden worden geëxecuteerd, is onomstotelijk bewijs. In 2019 wordt hij veroordeeld tot een levenslange gevangenisstraf.

Pas jaren later komt er bewijs dat Servië de Bosnisch Servische troepen in Bosnië en dus ook in Srebrenica steunde bij de aanval. Hiervoor is de toenmalige president Slobodan Milošević aangeklaagd, maar hij is overleden voordat de zaak kon worden afgerond.

De Val van Srebrenica

In De Val van Srebrenica volgen de makers Misha Melita en Marjolein Koster de gebeurtenissen in Srebrenica van dag tot dag. Vandaag kun je aflevering zeven van de podcast De Val van Srebrenica luisteren. Hier of via de bekende podcastkanalen.