De nobele en sociale oorsprong van de volkstuin

Wormmaan

Vanmiddag interview ik de winnaar van de Libris Literatuur Prijs 2022, Mariken Heitman. Ze kreeg de prijs voor haar prachtige roman Wormmaan over de zaadveredeler Elke, kweker van supergewassen. Wanneer in de race om de perfecte pompoen ze wordt voorbijgestreefd door de concurrentie, besluit Elke er de brui aan te geven en vertrekt met een wilde erwt onder de arm naar de Waddeneilanden. Daar wil ze de erwt terugbrengen tot zijn oorspronkelijke staat.

De roman gaat over hoe wij mensen al tienduizenden bezig zijn om ons voortbestaan veilig te stellen door steeds betere gewassen te telen. Het begon met graan, toen kwam de tomaat, de aardappel, de citroen, en ga zo maar door. De maakbare mens is vooral de maakbare natuur. Wij zijn gekweekte mensen.

Ik geniet van de passages waarin Elke de aarde rijp maakt voor de jonge aanplant. De liefde en en toewijding waarmee de hoofdpersoon de grond onder handen neemt, doet me denken aan mijn vader.

De zoon van een boer

Mijn vader was, voordat hij gastarbeider werd, de zoon van een boer. In het Marokkaanse dorp leefden de gezinnen van de opbrengsten van het land. Na zijn pensionering ging het boerenhart weer kloppen. Toen het Rotterdamse stadsdeel potgrond en kratten ging uitdelen aan bewoners die hun tuintje wilden aanpakken stond hij als eerste in de rij.

De zakken aarde werden afgeleverd, inclusief houten kratten voor de moestuin. Ik was in het begin sceptisch over dat het volkstuintje aan huis. Uit de paar vierkante meters voor het huis staken slechts wat dorre takken, en er lagen ook veel stenen. Mijn vader kocht laarzen en toog aan het werk.

Een jaar later serveerde mijn moeder warme aardappelen. "Uit de tuin," riep mijn vader triomfantelijk. Had ik hem ooit trotser gezien?

Een nobele oorsprong

En daar bleef het niet bij. Met elk bezoek werd het menu van geoogste groenten langer en langer en langer. Ik at pompoen, courgette en appels uit de tuin van mijn vader. We kregen tassen met appels mee naar huis. Vanuit de huiskamer zie ik hem wieden, schoffelen, dode takken weghalen en bladeren verwijderen om het zonlicht de kans te geven dieper in de tuin door te dringen. Vogels sprongen van tak naar tak, omringen mijn vader. Het Berberwoord voor tuin is 'warta', afgeleid van het Romeinse Hortus, tuin. We zijn zo oud als onze tuin.

De oorsprong van de volkstuin is trouwens een hele nobele; arme mensen werden in staat gesteld om in tijden van nood in hun eigen levensbehoefte te voorzien. Al in de achttiende eeuw biedt de Maatschappij tot het Nut van het Algemeen in Franeker arbeiders een tuin aan. De volkstuin ter bestrijding van armoede, maar ook om het moreel van de arbeider op te krikken. Net als in de roman van Heitman is de natuur er om de mens te verheffen.

Pure kwekerstrots

Tijdens de Tweede Wereldoorlog onderwierp de bezetter de onderhouders van volkstuintjes aan strenge controle wetende dat met de opbrengst ondergedoken Joden werden geholpen. De volkstuin was een welkome aanvulling op de voedselbonnen.

Het voorlopige hoogtepunt dat mijn vader me presenteerde kwam van een boom uit zijn moederland. Ze lagen gewassen en gedroogd op me te wachten. Twee groene vijgen. Hij presenteerde ze me op een porseleinen bordje, als waren het kroonjuwelen. Pure kwekerstrots.

Vanmiddag interview ik Mariken Heitman over haar boek, maar veel liever zou ik Heitman en mijn vader met elkaar in gesprek zien. Wat een prachtige kruisbestuiving zou dat opleveren!