Was de kerk fout in de oorlog? Juist niet, zegt deze historicus

Normaal gesproken vinden kerken het lastig om publiekelijk een statement te maken, maar in de Tweede Wereldoorlog gebeurde dat in protestantse kringen veelvuldig, vertelt Harinck. "In 1940 werden de eerste anti-Joodse maatregelen ingevoerd, bijvoorbeeld een ambtenarenverbod voor Joden. In oktober 1940 protesteerde de kerk daartegen", vertelt de historicus. Dat was uniek, want statements maken lieten (en laten) kerken meestal aan politieke partijen of vakbonden.

"Wat ook bijzonder was, was dat de kerken het samen deden. Binnen drie maanden zaten alle protestantse kerken bij elkaar aan tafel om te zeggen: wij moeten gezamenlijk iets gaan doen. Normaal gingen ze niet met elkaar om, het waren gescheiden werelden", aldus Harinck.

Er wordt wel eens gezegd dat bij het verzet bovenmatig veel communisten en gereformeerden zaten. "De gereformeerden kenden heel goed hun verantwoordelijkheid als burger. Die kun je niet bij de overheid leggen", stelt hij. Maar de gereformeerde invloed is wel wat overdreven, denkt Harinck.

NSB? Geen sacramenten

Ook de Rooms-Katholieke Kerk sloot zich uiteindelijk aan bij de samenwerking van kerken. Ook in die kerk was iets unieks aan de hand, vertelt Harinck: "In 1936 is al door de Rooms-Katholieke Kerk in Nederland uitgesproken dat als je lid was van de NSB, dat je dan niet deel mocht nemen aan de sacramenten. Dat is een heel stellige uitspraak." Dat was nog nooit gebeurd en sindsdien ook nooit meer gebeurt.

Ook op andere manieren kwamen katholieken in verzet. Het Nederlands Katholiek Vakverbond werd door de Duitsers toegeëigend, waarop de leden massaal hun lidmaatschap opzegden. "Dus het was ineens een lege huls", vertelt Harinck.

'God straft ons met Hitler'

Toch zaten er in de kerk niet alleen verzetshelden. Een bekend voorbeeld is Henri Kersten, predikant in de streng-reformatorische Gereformeerde Gemeenten. Hij was één van de oprichters van de SGP, maar werd in 1945 uit de Tweede Kamer verwijderd door de Commissie Zuivering Staten-Generaal omdat hij onder andere verzet tegen de bezetter afkeurde.

Christenen die dit vonden zagen de bezetting vaak als een straf van God, vertelt Harinck: "God straft ons met Hitler. En als je je verzet, verzet je je tegen God. Je moet je bekeren" Overigens denkt Harinck wel dat het een minderheid was.