Geschiedenis wordt tastbaar in gevonden brief aan verzetsheldin Hannie Schaft

Toen Rina Martin, vrijwilliger bij het NIOD, Instituut voor oorlogs-, Holocaust- en Genocidestudies, een brief aan het transcriberen was waar ze 'Hannie' in zag geschreven, gingen de alarmbellen rinkelen. Een brief over een Hannie die gearresteerd werd, ondertekend door ene 'Truus' en het document was gedateerd in het voorjaar van '45. Deze opsomming zorgde voor rillingen bij archivaris René Pottkamp. Want: het kont niet anders dan dat dit ging over verzetsheldin Hannie Schaft.

Het meisje met het Rode Haar

Hannie Schaft, ook bekend als 'het meisje met het Rode Haar', was een verzetsheldin tijdens de Tweede Wereldoorlog. Zij werkte onder andere samen met Truus en Freddie Oversteegen in het gewapende verzet. Ze hielpen onderduikers, liquideerden verraders en waren ook betrokken bij verschillende saboteeracties. Vlak voor het einde van de oorlog werd Schaft door de Duitsers opgepakt en gefusilleerd.

Aanknopingspunten

"Ik dacht eerst van, dat kan toch haast niet waar zijn", zegt Pottkamp. "En: hoe komt die brief dan bij haar op de stapel terecht? Want, zij was bezig met een heel ander dagboek." Het dagboek was van Amsterdamse Gerda Frieke, die tijdelijk in Friesland verbleef. De vraag was: was Frieke in contact met Truus Oversteegen, de beste vriendin van Hannie Schaft?

"We gingen op zoek naar aanknopingspunten. De eerste vonden we in het briefhoofd, want de brief was gedateerd op 23 maart 1945. En Truus schreef in de brief 'eergisteren is Hannie gearresteerd'." En wat blijkt: Hannie Schaft is op 21 maart 1945 gearresteerd.

De tweede aanwijzing zat onderaan de brief, vertelt Pottkamp: "Daar staat, 'hartelijke groet, ook namens Freddie'. En wij weten dat Truus Oversteegen een jonger zusje had, die Freddie heette."

'Een nacht niet gepit'

In de brief schrijft Truus: "Zeg herinner je je nog dat meisje wat ook bij jullie thuis is geweest, die Hanny? Eergisteren is ze bij het nasnuffelen van tassen enz. gearresteerd. De moffen stonden aan alle muren en er kwam geen mens door. Hanny had de baby bij haar en krantjes. 'k Ben er onderste boven van. Bijna een jaar heb ik nu met haar samen gewerkt, en nu de oorlog op z'n end loopt grijpen ze je op zo'n manier. Gisteren een hele dag lopen janken, een nacht niet gepit."

'De baby' in deze brief is codetaal voor een pistool. En 'de krantjes' gaan om onder andere de Vrij Nederland en De Waarheid, illegale kranten die Hannie Schaft verspreidde. Pottkamp: "We weten uit andere bronnen dat Hannie is opgepakt met in haar fietstassen een aantal illegale kranten. En later is er ook een pistool op haar gevonden. Dus al die puzzelstukjes komen samen."

'Geschiedenis wordt bijna letterlijk tastbaar'

Pottkamp: "Als oorlogshistorici zijn we wel iets gewend. Ik kreeg er toch letterlijk rillingen van. En als je zo'n brief daadwerkelijk in handen hebt, dan zit je heel dicht op de geschiedenis. Die is twee dagen na de arrestatie geschreven, door een heel emotionele verzetsvriendin van Hannie Schaft. Dan wordt de geschiedenis bijna letterlijk tastbaar. Voor een historicus en archivaris is dat een fantastisch gevoel, ook al is de boodschap heel erg triest. Het voelt heel oneerlijk."