Literatuur bij de actualiteit: drie boekentips rondom de oorlog in Israël-Palestina

"Ik kan het niet over iets anders hebben dan wat er nu gaande is", zegt Mathijsen. "Ik voelde zelf dat ik de woorden niet kon vinden, vooral de eerste paar weken. Ik miste een verdieping en menselijkheid. Dat heb ik teruggevonden in de boeken." Of ze door te duiken in de fictie haar ogen voor de werkelijkheid sluit, denkt Mathijsen niet. "Juist door een paar elementen aan te passen kom je soms zelfs dichter bij de werkelijkheid."

Adania Shibli: 'Een klein detail'

Een van de boeken die Mathijsen tipt is Een klein detail van de Palestijnse schrijver Adania Shibli. Ze omschrijft het als 'een prachtig boek dat als een stoot binnenkomt'. Het eerste gedeelte van het verhaal wordt verteld vanuit een Israëlische soldaat, die in 1949 een Bedoeïnen meisje ontvoerd, verkracht en vermoord. In het tweede gedeelte van het boek doet een Palestijnse vrouw onderzoek naar de ontvoering en de moord. "Het kleine detail refereert aan dat de Palestijnse vrouw die het onderzoek doet een kwart eeuw later geboren is dan dat de vrouw die vermoord is. Dat klinkt klein en futiel", zegt Mathijsen. "Maar zij omschrijft het als onkruid dat niet te wieden valt."

Mazen Maarouf: 'Grappen voor schutters'

Het tweede boekt dat Mathijsen tipt is compleet anders. Het boek Grappen voor schutters van de IJslands-Palestijnse schrijver Mazen Maarouf is volgens Mathijsen 'heel absurd en vreemd geschreven'. "Dit boek draait een klein element van de werkelijkheid om." Het boek bestaat uit korte verhalen met een bizarre twist. Zo is er een verhaal dat is zich afspeelt in een bioscoop die gebombardeerd wordt. Daarna blijft een jongen alleen achter met een koe. "Juist door die absurditeit is het extra pijnlijk en misschien dat de droevigheid daardoor ook op een andere manier getoond wordt."

Maurits de Bruijn: 'Ook mijn Holocaust'

Het boek van De Bruijn vertelt het verhaal van een Joodse man die de trauma's van zijn moeder overneemt. "Het is op zo'n precieze en tegelijkertijd mooie manier geschreven, dat je er helemaal in opgaat. De Bruijn heeft meerdere reizen gemaakt in Israël en besloot ook dat hij naar de Palestijnse gebieden moest. Die combinatie vind ik heel sterk", zegt Mathijsen.

Trauma en angst

Ook mijn Holocaust gaat over het trauma van de moeder van De Bruijn. Zij heeft de Tweede Oorlog als enige van haar gezin overleefd. Haar ouders en twee zussen zijn weggevoerd en vermoord in Sobibor. Zijn moeder kon in 1943 onderduiken in een klein dorp in Zuid-Holland. Zo wist zij de oorlog te overleven. De Bruijn vertelt dat bij zijn moeder op latere leeftijd het trauma van de oorlog tot uiting kwam: "Voor mij is ze altijd een angstige moeder geweest en zelf ben ik ook een angstig kind geweest."

Of het trauma van zijn moeder doorwerkt op zijn leven, is iets wat De Bruijn nog altijd aan het ontrafelen is. "Je kunt het nooit helemaal ontleden, maar ik zie wel een duidelijke relatie tot sommige angsten van m'n moeder en van mij."

Reizen naar Israël

Tijdens zijn jeugd maakte De Bruijn reizen naar Israël. Die reizen waren voor De Bruijn een vormende ervaring. "Mijn joodse identiteit was tot mijn twaalfde beperkt tot de Tweede Wereldoorlog, dus verder kreeg het op geen enkele manier gestalte in mijn leven. En ik was wel heel nieuwsgierig naar die kant van mijn identiteit. Dat is ook de reden dat mijn vader me toen voor het eerst mee heeft genomen naar Israël, mijn moeder durfde het toen niet aan."

In Israël zag De Bruijn voor het eerst joods leven en cultuur. "Ik voelde me er heel erg tot aangetrokken." De Bruijn overwoog ook om 'terug te keren' naar Israël, gefinancierd door de Israëlische staat, dat heet Alia. Al vrij snel liet De Bruijn dat idee varen. "In Israël leerde ik Israëlische joden kennen die mij meer vertelden over de bezetting, de ontstaansgeschiedenis van Israël, de Nakba en het verdrijven en vermoorden van Palestijnen. Dat bewustzijn kwam daar."

Nieuwe inzichten

De nieuwe inzichten veranderde het beeld dat De Bruijn had van Israël. "Het was een plek die heel belangrijk voor mij was, daar moest ik een nieuwe verhouding toe ontwikkelen." Voor De Bruijn voelde het wrang dat als hij gebruik zou maken van Alia, hij meer rechten zou hebben dan een Palestijn die onder Israëlische bezetting leeft. "Ik kan mijn joodse identiteit inruilen voor een geprivilegieerde positie daar ten opzichte van Palestijnen. Dat was zo wrang en zo'n helder contrast. Ik ben er ook lang niet geweest, maar ik spreek mij nu uit over wat ik ervan weet."