Was het woord 'pogrom' een terechte benaming voor wat er gebeurde tijdens rellen in Amsterdam?

Pogrom, Holocaust en jodenvervolging werden al snel in de mond genomen, maar Zwiep vraagt zich als historicus af hoe accuraat deze woorden zijn voor de gebeurtenissen. "Wordt hier niet al te rap een vergelijking getrokken?" is de vraag die bij Zwiep opkomt. En dat heeft alles te maken met de betekenis van het woord pogrom, wat zich karakteriseert in verwoesting, extatisch geweld, plundering, verkrachting, moord en genocide op Joden.

Herkomst

Het woord pogrom vindt haar herkomst in Rusland, wat geassocieerd wordt met de periode van 1880 tot 1920. Volgens Zwiep was dit een periode van "etnische onlusten", waarbij een Russische niet-Joodse bevolking zich keerde tegen een Russische bevolking. "De Joodse bevolking in Rusland was, veel minder dan in een aantal andere plekken in Europa, geïntegreerd in het weefsel van de Russische samenleving en leefden dus redelijk geconcentreerd en werden daar aangevallen, uit de huizen gehaald", aldus Zwiep.

Element komt overeen

"Ik moet heel eerlijk zeggen dat ik begrijp dat mensen het woord pogrom gebruiken op het moment dat men hoort dat er gezegd wordt: wij gaan op 'Jodenjacht'", zegt Zwiep. "Pogrom was een Jodenjacht, dus dat element komt absoluut overeen met het element pogrom."

Politiek signaal

Tegelijkertijd moet er gekeken worden naar wat er niet overeenkomt met een pogrom. Zo was er volgens Zwiep geen sprake van etnische onlust, maar werd "een groep van buitenaf op de korrel genomen." Ook heeft de politie hard ingegrepen, in tegenstelling tot eerdere pogroms. Zwiep ziet het gebruik van het woord pogrom als een "politiek signaal" dat veel overgenomen wordt, zonder goed na te denken wat zo'n woord impliceert. "Woorden doen ertoe."

Overtreffende trap

Het woord pogrom wekt namelijk een suggestie van "historische parallellen" en dat kan weer zorgen voor "morele verontwaardiging", aldus Zwiep. "Deze gebeurtenis vond plaats terwijl antisemitische uitingen en geweldsdaden enorm stijgen. Maar de politiek is ook op zoek naar de overtreffende trap en grote woorden." Zwiep kan zich "goed voorstellen" dat de Joodse bevolking het heeft ervaren als een pogrom.

Giftige cocktail

Burgemeester Femke Halsema gebruikte in eerste instantie ook het woord pogrom, maar stapte daarna over op giftige cocktail. "Het moeilijke van een cocktail is dat je na een tijdje de oorspronkelijke bestanddelen niet meer ziet", reageert Zwiep.

De vergelijking tussen een pogrom en een giftige cocktail is ook snel gemaakt. "Ik denk dat de gemiddelde historische pogrom in Rusland ook wel degelijk getriggerd is door iets waar een lokale bevolking zich al dan niet terecht over opwond. Er is altijd een aanleiding. En dat is hier ook zo geweest", zegt Zwiep.

Primitief

"Ik denk dat de politiek dit woord zich toeëigent om een statement te maken", gaat Zwiep verder. Het woord pogrom refereert namelijk aan iets van vroeger en heeft iets primitiefs, waardoor de mensen die op 'Jodenjacht' gingen "weer terug de geschiedenis in kan duwen als primitieve middeleeuwers", aldus de hoogleraar.

Slachtoffer

Volgens Zwiep gaat de interesse in het Jodendom vaak niet verder dan Joods slachtofferschap. "De Holocaust staat als een soort slagschaduw tussen ons en de Joodse geschiedenis. De Joodse geschiedenis in Europa is er zeker één van regelmatige vervolging, maar is er ook één geweest van grote bloei, van perioden van grote culturele en andere creativiteit, van relatieve rust."

Paspoort

Antisemitisme is een "Europees exportproduct" en kent "heel oude wortels", stelt Zwiep. De hoogleraar vraagt zich dan ook af wat het huidige kabinet van plan is met mensen wiens familie van oorsprong Nederlandse roots heeft, maar ook antisemitische uitingen doet. "Welk paspoort gaat diegene inleveren?"

Zwiep vreest dat antisemitisme niet zal verdwijnen, aangezien daar al "2 duizend jaar" sprake van is in Europa. "Dat ga je niet uit de wereld helpen door het aan één bevolkingsgroep toe te schrijven en je daarop te richten", concludeert de hoogleraar.