'Afschuwelijk dat we als land slachtoffers telkens in de kou laten staan'

De bevrijding op 5 mei wordt maar al te vaak voorgesteld als een moment waarna alles goed verliep, vertelt Michal Citroen in Nooit Meer Slapen. De Nederlandse joden en verzetsmensen die terugkeerden uit de kampen wachtten na thuiskomst een weinig soepele terugreis, een koude kermis en een kille behandeling.

Over die moeizame repatriëring en het schrijnende gebrek aan empathie met oorlogsoverlevenden schreef Citroen twintig jaar geleden het boek U wordt door niemand verwacht, dat nu in een herziene versie verschenen is.

Kille behandeling

"Mijn opa was 48 jaar en moest voor elke stap vechten om opnieuw te beginnen. Hij was zijn huis en bedrijf kwijt, maar de verzekering wilde niet uitbetalen. Daar kwam de Belastingdienst bij met de vraag wat hij verdiend had in de periode dat hij in het concentratiekamp zat."

Het verhaal van haar opa is tekenend voor de kille behandeling die Nederlandse joden na hun terugkeer uit de kampen of onderduik ten deel viel, legt Citroen uit. ''Alle bezittingen van die mensen waren weggeroofd."

Bureaucratie boosdoener

Dat de repatriëring volledig mislukt is, schrijft Citroen toe aan een systemisch probleem waarmee we volgens de historicus op overheidsniveau al decennialang kampen. "Wij zijn alleen maar bezig met bureaucratie en formalisme, dat was toen helemaal niet anders. Het is een Nederlandse traditie, dat is de manier waarop we ons systeem hebben opgebouwd."

"De grenzen moeten dicht, was de eerste reflex toen er een heleboel mensen na de oorlog terugkwamen. De ministeries kregen onderling ruzie: wie moest dat gaan betalen en hoe moest het alles geregeld worden? Het werd een fiasco."

Toeslagenaffaire

De pijnlijke toeslagenaffaire en het niet opvangen van kinderen uit kamp-Moria, zijn voor Citroen het bewijs dat we niets hebben geleerd van de geschiedenis. Telkens laten we slachtoffers in de kou staan, ergert de historicus zich.

"Het is afschuwelijk, dat doe je niet als beschaafd land. We hebben een enorm grote mond over Nederland als gidsland. Dan is het onbestaanbaar dat je de kinderen uit Moria niet hiernaartoe haalt. Of: hoe haal je het in je hoofd om als Belastingdienst te denken dat je die ouders nog veel dieper in de schulden moet jagen, waarvan je zeker weet dat ze het nooit kunnen betalen. De ouders en hun kinderen gaan totaal de vernieling in. Daar word ik zo kwalijk van, omdat de vergelijkingen met de repatriëring van Nederlandse joden bijna een op een zijn. Zo horen wij niet te werken."

Alles van Nooit Meer Slapen terugluisteren?

Terugluisteren kan via jouw favoriete podcast-app, of in NPO Luister. Nooit Meer Slapen is hét cultuurprogramma van de VPRO. Elke maandag- tot en met vrijdagnacht tussen 00.00 en 01.00 uur hoor je een diepgravend gesprek over cultuur, literatuur, film, muziek, theater of kunst.