Cabaretier Rayen Panday: 'Op het podium kan ik dingen kwijt die me dwarszitten'

Karma

"In elk geloof – zelfs bij niet gelovigen – speelt karma een rol", vertelt Rayen Panday. Karma is een term uit het Sanskriet, die belangrijk is in het hindoeïsme en inmiddels ook in het Westen is ingeburgerd. "Bij mij is het er met de paplepel ingegoten", vertelt de cabaretier. "Ik ben gelovig opgevoed, volgens het hindoeïsme."

Panday ziet karma niet direct als oorzaak en gevolg. "Ik denk altijd – en dat is ook een filosofie die ik van mijn vader heb meegekregen: als je iets goeds doet voor iemand anders, moet je er niets voor terugverwachten, maar je krijgt het op een andere manier terug."

Wimie Wilhelm

In zijn voorstelling Karma vertelt Panday over de speciale band die hij had met Wimie Wilhelm. De actrice, onder andere bekend uit de televisieserie Baantjer, was ook cabaretregisseur, en overleed in september 2023. "Wimie is zo bijzonder geweest voor mij. Ze was echt een stoere vrouw. Dat ik mijn dromen heb kunnen waarmaken, komt door Wimie. Ze is zo’n groot onderdeel van wat ik aan het doen ben."

Panday leerde Wimie in 2008 kennen bij het Groninger Studenten Cabaret Festival. "Ze nam niet alleen de rol als regisseur; ik noemde haar ook altijd mijn 'theatermoeder'. Zij voelde ons haarfijn aan. Ze kon jonge spelers onder haar hoede nemen en precies aanvoelen wanneer ze je een 'schop onder je kont' moest geven of wanneer je een aai over je bol moest krijgen."

Trotse oma's

De voorstelling gaat ook over Pandays oma’s. Beiden hebben dementie. "Allebei mijn oma’s leven nog, daar ben ik heel blij mee. Ze wonen in Paramaribo. Ik ben in Nederland opgegroeid en zag mijn oma’s niet vaak. Maar áls ik ze dan zag, voelde dat meteen als: 'ja, dit zijn mijn oma’s'. We hebben een liefdevolle band, ze zijn ook allebei heel trots op mij."

De karakters van zijn oma’s zijn extreem verschillend, vertelt Panday. "De een heeft extreem veel pit, is niet op haar mondje gevallen en die ander is juist erg ingetogen. Ik heb die twee lagen ook. Allebei mijn oma’s zitten in mij; ik denk dat ik ze daarom zo fascinerend vind."

Dementie

De cabaretier moest ineens dealen met een oma die hem niet meer herkent en een andere oma die altijd heel krachtig was, maar ook dingen begon kwijt te raken. "Het is voor het eerst dat ik daar op deze manier mee te maken heb." Panday realiseerde zich 'ineens' dat iedereen ouder wordt – het kan zijn ouders ook gebeuren. "Daar gaat mijn voorstelling ook over. Dat ik veertig ben geworden en ineens heel anders tegen het leven aankijk."

"Voor mijn oma ben ik hindoestaanse nummers gaan spelen die zij kon herkennen. Zo’n herinnering zit vaak nog opgeslagen in personen en het is echt magisch. Van het begin tot het eind weet mijn oma de hele tekst en zingt ze mee."

Vrijer spelen

Op het podium kan Panday dingen kwijt die hem dwarszitten. "Daar begin ik eigenlijk mee. Ik denk nooit: hier zitten grappen in. Dat ontstaat later. Mijn doel is: mijn gevoel kwijt kunnen." Hij was altijd heel verlegen, maar voelt zich vrijer op het podium. "Als ik het publiek kan laten lachen, of ik kan ze boeien, heb ik bijna een 'vrij spel'." Panday ontdekte dat hoe dichter hij bij zijn gevoel kwam, hoe meer hij anderen kan raken. "Dat is op het podium ontstaan en daardoor ben ik buiten het podium veel minder verlegen geworden."