Schrijver Oek de Jong: 'Vermeer was een levensgenieter'

Tentoonstelling Rijksmuseum

In de tentoonstelling Vermeer in het Rijksmuseum in Amsterdam zijn 28 van de 37 Vermeers te zien. Nog nooit eerder was het mogelijk zoveel werken van Vermeer bijeen te brengen. Zeven schilderijen zullen voor het eerst voor het Nederlands publiek te zien zijn.

Oek de Jong vertelt in Kunststof: “Het is een geweldige tentoonstelling, met heel grote ruimtes in de kleuren van Vermeer. Soms hangt er maar een klein schilderij in een monumentale ruimte. Maar hoe klein de schilderijen ook zijn, ze verdwijnen niet in de ruimte. Ze bezitten zoveel kracht. Vermeer is op zijn drieënveertigste gestorven, heel plotseling, vandaar dat hij maar een heel klein oeuvre heeft achtergelaten. Hij schilderde ook maar twee à drie doeken per jaar. Hij leefde van de herberg van zijn vader en de kunsthandel die hij dreef."

"Vermeer is als schilder vooral een onderzoeker geweest. Een experimentator, een innoverend persoon. Hij koos voor kleine ruimtes, beperkte objecten en personages waar hij mee schoof. Hij was bezig met het 'pure kijken': kijken naar kleur, licht, schaduwen. Dat was zijn grote fascinatie en dat zie je ontwikkelen door zijn werk. Hij is een schilder van de suggestie. Als je van heel dichtbij kijkt, is het bijna impressionistisch."

Het Melkmeisje

Vermeer is een schilder die vooral heel alledaagse taferelen een diep psychologische lading kan geven. Ook Oek de Jong bezit de gave om in zijn romans eenvoudige situaties tot in detail te beschrijven. Wat er met mensen gebeurt, wat er in hun hoofden omgaat, wat ze voelen. Kortom: de hele psychologische finesse van een moment duiden.

De Jong: “Vermeers intimiteit deed me beseffen dat intimiteit ook voor mij als romanschrijver een belangrijk thema is. De helderheid en het zintuiglijke van Vermeer zijn ook elementen in mijn stijl. Zeker in een tijd van fotografie en film, waarin je al heel dicht bij mensen kunt komen, kin je in een roman nog echt iets toevoegen. Dat leerde ik van Vermeer."

Vermeer leefde in een huis vol vrouwen. De meeste kinderen waren dochters. Je ziet terug in zijn werk dat hij zeer in vrouwen geïnteresseerd is. Bijna al zijn werk wordt bevolkt door vrouwen. Mannen zijn slechts passanten; er zijn maar twee schilderijen waarop een man de hoofdfiguur is. Wat zegt Oek over een beroemd schilderij als Het Melkmeisje?

“Het Melkmeisje lijkt heel alledaags en anekdotisch. Het is een momentopname van een werkende vrouw. Maar voor mij krijgt het door de geconcentreerde handeling een meditatieve kracht. Het bewijst voor mij dat Vermeer een diepzinnig mens is geweest. Hij voelde zich niet te goed voor basale menselijke bezigheden. Er zit ook altijd iets raadselachtigs in de psychologie van de taferelen. Hij creëert in zijn doeken een sfeer rondom die vrouwen, heel mysterieus."

Hoe kijkt hij terug op zijn bezoek aan de tentoonstelling?

“Ik kijk al 30 jaar naar het werk van Vermeer. Hoe langer je naar Vermeer kijkt, hoe meer je de kracht voelt van zijn werk. Ik was echt opgewonden om ze weer gezien te hebben. Meisje met de rode hoed en Meisje met de fluit had ik nog nooit in het echt gezien. Door weer in die wereld te duiken, de prachtige catalogus te lezen; heel mooie dagen heb ik achter de rug.

Ik zie Vermeer bijna als een romanpersonage voor me. Ik heb een helder beeld wat voor man hij is geweest. In mijn ogen vooral een levensgenieter, met een introverte kant. Hij steekt boven zijn tijd uit. En over de eeuwen heen spreekt hij ons nog steeds aan."

Bekijk de volledige uitzending van Kunststof met Oek de Jong hieronder terug.