Waarom de roman het nooit zal verliezen van Netflix

Winnaar Boekenbon Literatuurprijs

Oek de Jong doorbrak als 20-jarige met zijn roman Opwaaiende zomerjurken (1979). Het bracht hem veel glorie, maar tegelijkertijd ook veel druk om het succes te voort te zetten. Na meer dan veertig jaar is dat succes onverminderd gebleven. Deze week heeft hij de Boekenbon Literatuurprijs 2020 (de bekroning van het beste Nederlandstalige literaire boek) gekregen voor zijn boek Zwarte Schuur. Een toonbeeld van de rijkom en reikwijdte van de literaire roman, volgens de jury.

Ook verscheen deze week zijn autobiografische essaybundel Het glanzend zwart van mosselen, waarin De Jongs beschouwende werk uit de afgelopen veertig jaar bijeen is gebracht. ''Beeldend denken is mijn leidraad'', vertelt de schrijver over zijn nieuwe bundel. ''Het visuele heb ik van mijn moeder en de passie voor literatuur van mijn vader. Het glanzend zwart van mosselen is ook een beeld wat je onmiddellijk voor je ziet.''

Netflix-tijdperk

De kracht van het beeld is sterk aanwezig in het werk van De Jong. En dat in een tijd waarin het woord concurreert met het beeld; het Netflix-tijdperk dat het einde voor de roman zou kunnen inluiden. ''In het essay heb ik daar uitgebreid over geschreven'', vertelt De Jong hoopvol over de toekomst van de roman. ''Er zijn specifieke en onvervangbare eigenschappen van een roman, die je nooit in een Netflix-serie kan laten zien. Een romanschrijver laat als het ware de camera in het hoofd van zijn personage zakken en registreert wat zich daar afspeelt. Een regisseur kan met een mise-en-scene of cameravoering veel uitdrukken, maar het blijft een andere kunstvorm.''

Vroeger had men niet altijd de beschikking over veel beeld, maar tegenwoordig hebben we bij alles wel een Instagram-plaatje voor ons. Dat verandert ook het schrijven, merkt De Jong. ''Het tempo waarmee in een roman mededelingen worden gedaan, is veel hoger geworden. Als je werk van vroeger leest, merk je al gauw dat het tempo veel lager ligt. Een van de eerste dingen die ik realiseerde bij het schrijven van romans, is dat ik een hoog tempo moest schrijven.''

Kracht van het woord

In zekere zin is het Netflix-element van duizelingwekkende plots en cliffhangers ook geslopen in het werk van De Jong. De vraag die hem daarbij bezighield: wat kan een roman in deze voortvluchtige tijd nog doen? ''Bij het schrijven van zwarte schuur heb ik heel erg gelet op suspense. Ik geprobeerd om op een heel geraffineerde manier suspense te creëren, in bijvoorbeeld de zinsbouw of op verschillende niveaus van de plot.''

Toch zal de kracht van het woord blijven bestaan, gelooft De Jong. ''Ik heb ooit samen met mijn vrouw een treinreis gemaakt door India. Het was een schokkende en vuile trein. We zaten in de eerste klas achter getraliede ramen met onze koffers aan een ketting, zodat die niet gejat konden worden. De plee was helemaal besmet met poep, een hilarische ervaring. Dat is een enorme contrast met India als het land van zuiverheid en reinheid. Als je deze ervaring in een documentaire laat zien, is dat heel anders dan het literaire beeld dat ik met woorden weet op te roepen.'

Alles van Nooit Meer Slapen terugluisteren?

Terugluisteren kan via jouw favoriete podcast. Nooit Meer Slapen is hét cultuurprogramma van de VPRO. Elke maandag- tot en met vrijdagnacht tussen 00.00 en 01.00 uur hoor je een diepgravend gesprek over cultuur, literatuur, film, muziek, theater of kunst.