Vechten voor mensenrechten bij de VN

In de afgelopen zes jaar bezocht de Nederlandse Van Veen samen met de Australische VN-rapporteur Alston landen als Mauritanië, Chili, Roemenië, de VS, Saudi-Arabië, het Verenigd Koninkrijk, en China. Intensieve reizen van zo’n twee weken die Van Veen grotendeels organiseerde.

"Wij legden de lat vrij hoog, want we wilden in dat korte tijdsbestek zoveel mogelijk mensen spreken en indrukken opdoen." Tijdens een nachtvlucht op de reis door de VS kwam een journalist zijn beklag doen bij Van Veen: "Welke gek heeft dit absurde reisprogramma in elkaar gezet, vroeg hij me. Dat was ik dus."

Lobbyen op het hoogste niveau

Als VN-rapporteur word je benoemd door de VN Mensenrechtenraad. "Dat is een politiek orgaan van 47 lidstaten, maar de rapporteur wordt niet door de VN betaald en is niet in dienst van de VN, dus onafhankelijk", legt Van Veen uit. Aan een officieel landenbezoek gaan maanden van voorbereiding en research vooraf. "Een land moet toestemming geven en dat gebeurt niet automatisch, daar moet je eerst voor lobbyen tot op het hoogste niveau. Je moet onderzoeken wat de pijnpunten zijn bij zo’n bezoek." Dat betekent volgens Van Veen niet dat je aan de leiband loopt: "Wij hebben zeer kritische rapporten geschreven die vaak heel gevoelig liggen."

Gevangengezet

Hun reis naar China maakte het meeste indruk op Van Veen: "Het was beklemmend, we werden continu gevolgd door de veiligheidsdiensten. Maar vooral de gesprekken met mensen ter plaatse maakten grote indruk. Hoe dapper zij waren door met ons te praten, met gevaar voor eigen leven." Een mensenrechtenadvocaat die met de VN-rapporteur sprak, werd drie maanden later gevangengezet. "Het feit dat hij met ons sprak, zal hem niet hebben geholpen. Wij zijn continu aandacht blijven vragen voor zijn vrijlating. Uiteindelijk kwam hij vrij."

Van Veen is het niet eens met de kritiek op de VN als logge, bureaucratische organisatie die niks voor elkaar krijgt. "Je kan twisten over de effectiviteit van het mensenrechtensysteem. Maar dat er een plek is waar landen verantwoordelijk kunnen worden gehouden, en het feit dat zo’n onafhankelijk rapporteur naar landen toe kan reizen en kritische rapporten kan schrijven, dat is historisch gezien al vooruitgang. Het is vaak ook kwade wil om maar te blijven benoemen dat de VN niks voor elkaar krijgt."

Invloed China

Zo is hij zeer kritisch op de VS die in 2018 uit de VN Mensenrechtenraad stapte, enkele dagen voordat VN-rapporteur Alston daar een zeer kritisch rapport over de VS zou presenteren. "Wat je nu ziet, is dat China extra moeite doet om de VN-rapporteurs te beteugelen, ze stellen de ene na de andere resolutie voor om de mensenrechtennormen uit te hollen. Traditioneel gezien was de VS de leider van het andere, democratische blok in de raad. Die balans is verdwenen, dat is zeer problematisch."

Hetzelfde probleem zien we volgens Van Veen nu bij de Wereldgezondheidsorganisatie. De VS stapte op omdat China te veel invloed zou hebben tijdens de corona-crisis: "Je zou verwachten dat de VS in deze crisis zegt: wij gaan er met dubbele mankrachten staan om tegenwicht te bieden aan die andere reus China. Maar dat doet ze niet, ze loopt weg."

Meer verhalen over en uit het buitenland?

In VPRO's Bureau Buitenland zijn dagelijks tussen 19.00 en 19.30 uur diverse, diepgravende en verrassende geluiden over en uit het buitenland. Luister hier alle afleveringen.