Te koop: memoires van 'goddelijke' maar passieve keizer Hirohito

Het is 1946 en een jaar nadat Japan zich na twee allesverwoestende atoombommen had overgegeven. Het proces van Tokio, dat ingaat op de vraag wie in Japan verantwoordelijk zijn voor de Tweede Wereldoorlog, staat op het punt om te beginnen. Tegen deze achtergrond dicteert Hirohito zijn memoires aan een medewerker. Het resultaat: 173 pagina's die vooral ingaan op de rol van de keizer vlak voor en tijdens de oorlog.

Objectief zijn de memoires niet, daar zijn experts het over eens. "Het document is heel bewust opgesteld door de keizer om zich vrij te pleiten van zijn passieve rol tijdens de oorlog", zegt Ethan Mark in NOS Met het Oog op Morgen. Mark is universitair docent moderne Japanse geschiedenis aan de Universiteit van Leiden.

Het Japan van de jaren 30 en 40 staat onder invloed van ultranationalistische, expansionistische militairen. Onder hun leiding stort het Japanse leger zich in de Tweede Chinees-Japanse oorlog en aansluitend in de Tweede Wereldoorlog.

Bang voor aanslag

Hirohito stelt dat hij weinig had kunnen doen om de oorlog te voorkomen. Mark betwijfelt dat. "De Japanse keizer had niet de gewoonte om vaak politiek op te treden, maar wettelijk gezien had hij wel veel macht", legt hij uit.

Ook bij de angst voor een aanslag op zijn leven, een tweede reden die de keizer opvoert voor zijn passiviteit, plaatst Mark vraagtekens. "Hirohito had op dat moment nog een goddelijke status. Hij stond bij zowel de bevolking als het leger in hoog aanzien."

De goddelijke keizer

Voor het eind van de Tweede Wereldoorlog zagen Japanners hun keizer als 'levende god'. Ze hoorden pas voor het eerst zijn stem tijdens een capitulatietoespraak in de zomer van 1945. De eerste beelden zagen ze diezelfde zomer, wanneer in alle kranten een foto verschijnt van Hirohito naast de Amerikaanse generaal Douglas MacArthur. Na de Japanse capitulatie hadden de Amerikanen vanwege de Koude Oorlog er belang bij om Hirohito in het zadel te houden. Ze presenteerden hem als een pacifist en stuurden hem per trein het land in zodat de Japanners hun keizer konden zien. Zo verloor Hirohito stukje bij beetje zijn goddelijke status.

Pas wanneer de legertop op het punt staat de Verenigde Staten in Hawaï en Groot-Brittannië in Hongkong aan te vallen, onderneemt Hirohito actie: hij leest een vredelievend gedicht voor aan alle hooggeplaatste militairen. "De Japanse keizerlijke familie was close met de Amerikanen en met het Britse koninklijk huis", vertelt Mark, "maar voorafgaand aan Pearl Harbor was hij juist nauw betrokken bij de oorlog."

Later vandaag worden de handgeschreven memoires geveild in New York. Veilinghuis Bonhams verwacht dat het document zo'n 85.000 tot 128.000 euro opbrengt.