Is Nederland een oliestaat?

500 miljard euro

"In academische kring wordt er nog discussie over gevoerd, omdat de percentages oliewinsten van het BBP niet te vergelijken zijn met die van een staat als Saoedi-Arabië. Maar Nederland kent zo'n 175 kleine en middelgrote olie- en gasvelden en daarvan is sinds de Tweede Wereldoorlog 500 miljard euro als pure winst naar de belastingen gegaan", aldus Plets. "Daar profiteren we allemaal van, vooral in de Randstad. Er worden wegen en universiteiten van gefinancierd. We waren heel wat minder rijk geweest als land, zonder die olie-euro's."

Toeval

Die oliewinning kent een lange geschiedenis. Behalve kruiden en specerijen haalde de Bataafse Petroleum Maatschappij (BPM) al scheepsladingen vol olie naar Pernis om te raffineren. Groot was de verrassing toen in 1938 per toeval werd ontdekt dat Nederland ook olie in de grond heeft zitten. Tijdens een tentoonstelling over Nederland-Indië wilde Shell laten zien hoe olieboren in zijn werk ging en stuitte toen met een proefboring van een ja-knikker op sporen van olie. "De olie-industrie van Sumatra, Java en Borneo is toen verhuisd naar Nederland en heeft geleid tot een ontdekking van heel veel kleine velden hier", aldus Plets.

Overeenkomsten Nederland Rusland

Gertjan Plets deed als Belgisch historicus sinds 2009 onderzoek naar de veranderende publieke opinie in Rusland over gas- en oliewinning en de manier waarop grote bedrijven dat proberen te beïnvloeden. "In de jaren 80 was olie niet populair in de Sovjet-Unie, maar toen ik daar kwam was dit sterk veranderd." Eenmaal terug in Nederland in 2016, zag Plets veel gelijkenissen met de aanpak van Gazprom.

Achterstandsgebieden

In Siberië en in Nederland zie je dat er hoofdzakelijk wordt gewonnen in gebieden die iets armer zijn. Er zijn plannen geweest om in 2009 het uit Amerika overgewaaide 'hydrolic fracking' te realiseren in de Noordoostpolder en Brabant, maar daar stuitten de oliemaatschappijen op een goed georganiseerde samenleving die iets rijker was. Met behulp van academici wisten ze de oliewinning succesvol buiten de deur te houden.

Publieke opinie

Andere overeenkomsten zaten vooral in de campagnes. Neem het polygoonjournaal uit 1948 waar oliewinning in Coevorden met romantische muziek wordt neergezet als onze nationale trots. Dat was nodig want in de jaren '40 en '50 werd oliewinning niet met gejuich ontvangen. Verontrustende berichten uit Long Beach in Californië over aardbevingen en bodemdalingen leidde toen zelfs tot Kamervragen en boze opiniestukken in de krant. Met de promotie van oliespotjes en premie's om over te schakelen op gaskachels werd in de jaren '60 en '70 olie veel positiever ontvangen.

Neerwaartse spiraal

Begin 2000 zie je de publieke opinie in een sneltreinvaart in verval raken. Eerst de schandalen van Shell in lagelonenlanden, dan de Irak-oorlog waarvan vermoed wordt dat die louter om olie draait, en tot slot de film de Inconvenient Truth, die een duidelijke connectie legt tussen fossiele brandstoffen en de klimaatverandering. Nu zie je dat olieboringen vooral stil worden gehouden. Plets bezocht heel wat Nederlandse olievelden en ziet ze vooral verstopt achter bosjes en wallen liggen. "Sinds de bevingen zie je niet meer dat het prominent uitgedragen wordt."

Canadese maatschappij

De oliesector probeert de winning nog te framen als noodzakelijk kwaad om de groene energie-transitie te bekostigen, maar het negatieve sentiment lijkt niet meer te stuiten. Nu staat de NAM te koop en de vraag is of we daar blij mee moeten zijn. "De anonieme Canadese maatschappijen zijn harde bedrijven waar 'de money' pas echt regeert." Deze bedrijven persen de velden tot aan de laatste druppel leeg.

Burgercollectieven

Gelukkig ziet Plets ook lichtpuntjes: "Wat ik hoopvol vind, is dat burgercollectieven steeds succesvoller worden in het tegenhouden van vergunningen. We hebben het voorbeeld van Charlois waar de gemeente mee procedeert, maar ook Twente waar burgers de afvalwater injectie tegenhielden, en Schoonebeek waar burgers nu 1 euro per vat olie krijgen. Als er 60 miljoen olievaten worden gewonnen is dat best veel geld voor zo’n kleine gemeenschap."