'Als de koning iets persoonlijks doet, dan spreekt het instituut'

Wanneer de persoon Willem-Alexander spreekt, dan doet hij dat namens het instituut dat hij vormt als staatshoofd. "Royaltybladen dreigen altijd de vergissing te propageren dat het om die mensen gaat. Maar het zijn mensen die een instituut vormen en dat is een heel delicaat evenwicht."

Hij voegde een klein persoonlijk element toe aan de speech, maar ging volgens Chavannes ook niet verder dan dat. "Ik vond dat hij namens het instituut duidelijk maakte dat zijn voor-voorgangster aan de goede kant stond, maar steken heeft laten vallen. Grote steken ten opzichte van alle opgejaagden en verdrukten."

Sprookje van erfelijke geschiktheid

Erfelijke geschiktheid als staatshoofd is volgens Chavannes een sprookje. "Hij speelt altijd een rol en zijn vrouw speelt die rol bekwaam mee. En we vinden het leuk om naar te kijken."

Maar wat de toespraak bij de dodenherdenking anders maakte, is dat die rol samenviel met de persoon Willem-Alexander. "Hier zag je het gewicht van de man die ons volk vertegenwoordigt. Die als mens daar stond maar de woorden en gevoelens van het instituut verwoordde. En dat viel samen. Het was niet meer een man die een tekstje oplas."

Zelfkritiek

Journalist Dieuwertje Kuijpers besefte op het moment van kijken dat de beelden van de lege Dam meteen historisch zouden zijn. Even bijzonder vond ze de toespraak van de koning, in tegenstelling tot zijn eerder toespraak in coronatijd die "uitblonk in niksigheid en platitudes".

De kanttekening die hij plaatst bij de rol van zijn overgrootmoeder, laat volgens Kuijpers zien dat het koningshuis niet langer "een ongenaakbaar instituut is dat geen zelfreflectie betracht."

Veilige eerste poging

De zelfkritiek was een 'veilige eerste poging'. "Hij had ook iets over zijn opa, prins Bernhard kunnen zeggen, daar valt ook genoeg over te zeggen." Tegelijkertijd vindt Kuijpers dat niet vergeten moet worden dat koningin Wilhelmina degene was die na de nederlaag in de Tweede Wereldoorlog een stokje stak voor onderhandelingen met Duitsland. "Ze trok Nederland destijds definitief in het kamp van de geallieerden."

Het noemen van koningin Wilhelmina in de toespraak is wel een goed teken volgens haar. "Die vlucht van het koningshuis richting Groot-Brittannië heeft zijn sporen achtergelaten in het collectief geheugen."

De juiste tijd?

Met het aanstippen van de rol van het koningshuis, rijst meteen de vraag waarom de tijd nu rijp was. Chavannes: "Voor koningin Juliana was het niet aan de orde. Daar was ook minder openbare zelfreflectie." Aan koningin Beatrix was het kennelijk ook niet. "Deze koning heeft het historisch inzicht, de goede adviezen en de onthechting van tijd, zodat hij zowel in Indonesië als hier op de Dam dit kon zeggen en er de goede woorden voor vond."

Download de NPO Radio 1-app

Met onze app mis je niks. Of het nou gaat om nieuws uit binnen- en buitenland, sport, tech of cultuur; met de NPO Radio 1-app ben je altijd op de hoogte. Download 'm hier voor iOS en hier voor Android.