Onderzoek lepelaars: 'Ze hebben er zelf niets aan'

Afgelopen week was ik weer aan de beurt voor het bevolkingsonderzoek borstkanker. Ik behoor inmiddels tot de groep vrouwen die dat, op vrijwillige basis, tweejaarlijks moet ondergaan.

"Kleed u zich maar uit in het hokje, dan kom ik u zo halen."

Bevolkingsonderzoek borstkanker

Ik denk dat er haast was geboden, want de deur vloog al open toen ik mijn bloesje nog stond los te knopen. "Sorry, sorry", zei ik. Om de voortgang niet in de weg te zitten trok ik de boel gauw, alles tegelijk, over mijn hoofd uit. De vrouw zei dat ik voor het apparaat moest gaan staan en daarna begon er een soort intieme dans waarbij de laborant telkens benoemde welke stappen ze ondernam.

"Ik pak nu uw borst beet." Terwijl ze mijn borst al lang en breed in haar hand had.
"Ik leg hem nu op de plaat", maar daar lag hij al.
"Ik klem de borst nu vast", maar dat voelde ik al.

"Hou nu uw adem in." En nadat ze dat had gezegd liep ze naar het röntgenapparaat achterin het vertrek om daar de foto te maken. Dat ik weer mocht uitademen hoorde ik niet, want die zin werd gesmoord in haar mondkapje.

Daarna begon het ritueel opnieuw, vijf keer in totaal, omdat een van de foto's was mislukt. Tijdens die hele pas de deux bleven de begeleidende woorden van de laborant hijgend achter haar handelingen aanlopen. Het was allemaal niet lip sync zoals ze dat in de filmindustrie noemen. Of in dit geval: niet action sync.

Lepelaars zenderen

Dat ik deze persoonlijke gebeurtenis met u deel komt door het volgende. Het komt door de uitnodiging die ik daags voor mijn eigen borstonderzoek ontving. Of ik wilde assisteren bij een onderzoek naar lepelaars. De jongen zouden daarbij worden geringd, gemeten, gewogen en hun geslacht zou worden bepaald.

Mijn werk zou eruit bestaan de vogels vast te houden. Het leek me een boeiende bezigheid, maar sinds mijn eigen onderzoek twijfel ik of ik op de uitnodiging in moet gaan. Want wat zouden die jongen zelf van het onderzoek vinden? En hun bezorgde ouders? Kan het hen wat schelen op welke datum hun kuikens uit het ei zijn gekropen, hoeveel ze wegen en op welke dag ze in de toekomst via welke route naar hun wintergebieden zullen trekken?

Er zijn lepelaars die zes gekleurde ringen om hun bovenbenen dragen. Ze stappen als opgetuigde vlaggenmasten door de velden. Herkenbaar voor degenen die er verstand van hebben, maar de lepelaars zelf hebben er niets aan. Ze herkennen elkaar op een andere manier.

Komt het lepelaars ten goede?

Rechtvaardigt, zo vraag ik mij sinds een aantal dagen af, het stressvolle onderzoek en de blijvende ontsiering door de ringen, het doel? Komt het de vogels ten goede? En wie zou die vraag bij een discussie moeten beantwoorden? De betreffende onderzoekers? Een onafhankelijke commissie of toch de vogels zelf?

Onderzoek geeft kijk op gedrag, op gezondheid, op consequenties van menselijk handelen, bijvoorbeeld: als we hier een windpark neerzetten, wat zal dat met de trekvogels doen? Onderzoek is nodig om de juiste conclusies te kunnen trekken, om inzicht te krijgen in een wereld waarnaar we anders moeten gissen. We plaatsen daarom camera's in nestkasten, hangen tuigjes met daarin geolocators op ruggen van vogels, we rustten ze uit met dataloggers, met zendertjes, we hangen ze vol met ringen.

Zonder toestemming

Voor ons was het spectaculair om te lezen dat een boerenzwaluw op weg naar Nederland besloot terug te keren naar zijn overwinteringsgebied toen hij boven de Sahara in een zandstorm belandde. De onderzoekers jubelden: boerenzwaluwen nemen beslissingen! Maar wat kan het die zwaluw zelf schelen? Die wist allang dat hij beslissingen nam.

Maar hem was niets gevraagd. Hij werd zonder zijn toestemming gevangen, gezenderd, en opnieuw gevangen zodat de chip, die hij tijdens zijn helletocht boven de Sahara als extra bagage mee had moeten torsen, kon worden uitgelezen. Want inderdaad, deze zwaluw kwam een maand later alsnog op zijn broedplek in Nederland aan.

Dus wat te doen? Ik heb nog geen beslissing genomen. Maar als ik het aan de lepelaars zou overlaten weet ik wat ze zouden antwoorden: hou jij je adem voorlopig maar even in, denk onderwijl nog even goed aan die borstklem, en neem pas daarna je besluit. We wensen je daarbij veel wijsheid toe. En ik, ik wens iedereen een fijne zondag toe.