Waarom de Indië-herdenking zoveel discussie oplevert

Volgende week dinsdag is de Indië-herdenking. Daar wordt het einde van de Tweede Wereldoorlog in Zuidoost-Azië en de bezetting van Nederlands-Indië herdacht. De nationale herdenking in Den Haag en de herdenking op de Dam zijn verschillende plaatsen waar mensen bij elkaar komen die dag, net als dat er rondom 4 mei ook meerdere herdenkingen worden georganiseerd. "Bij die herdenkingen staan verschillende perspectieven centraal en ze worden georganiseerd door verschillende comités", vertelt historicus Lara Nuberg.

Raymond Westerling

Burgemeester van Amsterdam, Femke Halsema, zal bij de herdenking op de Dam niet meer spreken. De reden is de aanwezigheid van gastspreker Palmyra Westerling. Zij is de dochter van Raymond Westerling, een strijder en commandant die oorlogsmisdaden zou hebben gepleegd. "Hij is een zeer omstreden figuur", aldus Nuberg. "Hij is in de loop der jaren symbool komen te staan voor de Nederlandse oorlogsmisdaden die zijn gepleegd in Indonesië na de Tweede Wereldoorlog."

Op de herdenking op 15 augustus staat de Japanse bezetting centraal. "Westerling is een figuur die in de periode daarna actief is geweest vanuit het Nederlandse leger om het Indonesische nationalistische beweging de kop in te drukken", vertelt Nuberg. "Dat heeft hij op zeer harde hand gedaan."

Besluit burgemeester Halsema

Westerling is symbool komen te staan voor het geweld dat toentertijd in Indonesië werd gebruikt. "Hij had een specifieke methode, de methode Westerling, die wel zo gruwelijk was dat hij misschien wel uitzonderlijk is geweest op al die enorme oorlogsmisdaden die het Nederlandse leger heeft gepleegd. Vandaar dat het zo omstreden is dat precies zijn dochter zo'n plek krijgt op zo'n herdenking", aldus Nuberg.

Volgens Nuberg is het een terecht besluit dat burgemeester Halsema niet spreekt op de Indië-herdenking op de Dam: "Een herdenking gaat over het herdenken van slachtoffers, dan is het wel heel ingewikkeld vind ik, om de dochter van iemand die heel veel slachtoffers heeft gemaakt uit te nodigen. (...) Er wordt vanuit de organisatie gezegd dat ze gaat spreken over eerherstel van haar vader, en waardering voor zijn daden. Dat is niet te vereenzelvigen met waar een herdenking voor zou moeten staan."

Indo-Europeanen

Voormalig Nederlands-Indië was een koloniale samenleving waar de Nederlanders met name de macht in handen hadden. Van het begin dat Nederland voet aan wal zette tot het moment dat de soevereiniteit werd overgedragen, werden er kinderen geboren van Indonesische, vaak tot slaaf gemaakte vrouwen, en Nederlandse mannen. Op het moment dat die kinderen erkend werden door hun vader, kregen zij de positie van Europeaan. "Dus in die samenleving had je een groep van gemengde mensen die de privileges hadden van de koloniale macht, ondanks dat ze gemengd waren", legt Nuberg uit.

Toen Indonesië onafhankelijkheid uitriep en Nederland dat niet erkende, is deze groep mensen op, "redelijk grootschalige manier slachtoffer geworden van Indonesische nationalisten", aldus Nuberg. Er zijn schattingen dat toen duizenden Indo-Europeanen zijn vermoord. "Vanuit dat perspectief was Raymond Westerling iemand die hen kwam redden", zegt Nuberg.

Erkenning

Stichting Indisch Platform 2.0 organiseert de herdenking op de Dam. Voorzitter Peggy Stein zei in Met het Oog op Morgen dat de dochter van Westerling is uitgenodigd omdat de omstreden commandant ook mensen zou hebben beschermd. Zij pleit ervoor dat het gesprek over hem wordt gevoerd.

De mensen die vanuit Indonesië naar Nederland toe zijn gekomen zijn voornamelijk Indo-Europeanen, vertelt Nuberg: "Die groep is echt een tussengroep. Want, eenmaal hier in Nederland werd hun verhaal niet gehoord. (...) Ik begrijp dat Peggy Stein voor deze mensen opkomt. Daar valt ook mijn oma onder, mijn familie. Alleen, omdat die positie zo ingewikkeld was in de koloniale samenleving is dat ook een ingewikkelde positie in het verhaal over goed of fout."

"Ik vraag mij ook af, is een herdenking een plek om dit gesprek te voeren? Want, tuurlijk, er moet erkenning zijn voor het verhaal van de Indo-Europeanen. (...) Maar moet je dat doen over de ruggen van Indonesische slachtoffers, door iemand die zo symbool staat voor de gewelddadige koloniale macht?"

Militaire koloniale geweld gevoerd vanuit Nederland

"We hebben het over een koloniaal systeem en daarin vallen veel slachtoffers. Maar als je kijkt naar macht, dan moet je toch erkennen dat de positie van de Indo-Europeaan er een was die hoger op de koloniale hiërarchische ladder stond dan die van de Indonesiër die opkwam voor zijn vrijheid. Je kunt een discussie voeren over hoe die vrijheidsstrijd is gevoerd. De rol van guerrillastrijders en er zijn ook gruwelijke martelpraktijken verricht vanuit het Indonesische verzet. Maar, het grote militaire koloniale geweld is gevoerd vanuit Nederland", aldus Nuberg.

Er zijn destijds dienstplichtige Nederlanders naar Indonesië gestuurd. "Die zijn taken uit gaan voeren, opgelegd vanuit de Nederlandse overheid, waar heel veel geweld bij kwam kijken", legt Nuberg uit. De historicus vindt dat er niet naar de individuen moet worden gekeken die daarachter zitten, "het is een overheid die daarachter zit. De overheid, die zou daar erkenning en rekenschap voor moeten geven op een echt goede manier."