Psychiater Damiaan Denys: 'Een gezond persoon heeft abnormaliteit nodig'

Afgelopen jaren is de vraag naar wat normaal is, steeds belangrijker geworden. Je ziet het in de oproep van premier Mark Rutte om normaal te doen, bijvoorbeeld in de beruchte aanvaring tussen Geert Wilders en Rutte. Met het wegvallen van grote religies, ideologieën en culturele kennis, zijn we stuurloos geworden. We zoeken naar een moreel kompas. We leven in een oppervlakkige cultuur, waarin we zelf zingeving moeten ontwikkelen.

We zijn op zoek naar normaliteit om ons richting te geven. Rutte wil een antwoord bieden maar haalt twee dingen door elkaar. Als Rutte 'doe normaal of ga weg' zegt, dan neemt hij de Nederlandse cultuur als normaliteit. Daarmee zegt hij tegelijk dat alles dat anders is dan de Nederlandse cultuur, afwijkend en niet normaal is. Als hij zegt dat we normaal moeten doen, dan zegt hij dat alle Nederlanders zich moeten aanpassen aan de Nederlandse cultuur.

Tekst loopt door onder de afbeelding.

Premier Mark Rutte in discussie met leerlingen van een ROC in Den Haag over de veelbesproken VVD-advertentie: 'Doe normaal of ga weg' (foto: ANP, Robin Utrecht).

Maar: Nederlanders zijn er in alle soorten en smaken. Bovendien is het de grote gemene deler die bepaalt wat normaal is, niet het individu. Wat Rutte doet is zijn norm bestempelen als normaliteit. Daarmee lijkt hij in zekere zin op Trump, Poetin of Erdoğan. Het is heel dictatoriaal om jouw norm als normaliteit op te leggen. Ik denk bovendien dat als ik een gesprek zou hebben met Rutte over wat dat dan is, die normaliteit, we na tien minuten klaar zijn. De vraag naar wat normaal is, is namelijk ook heel moeilijk te beantwoorden. En daarmee ook de vraag naar de normale mens. De normale mens doet alles altijd normaal: normaal eten, normaal seks hebben, normaal slapen.

Hoe normaal ben jij? Doe de test!

Ben jij normaal, dwaas of gewoon knettergek? Doe de test, en kom daar in drie minuten achter!

Normaliteit is als zwaartekracht

Dan snap je meteen dat dat moeilijk is vast te stellen. Het is eigenlijk veel makkelijker om te bekijken wanneer iemand abnormaal is, wanneer hij of zij abnormaal eet, seks heeft of slaapt. Daar zijn we als mensen op gericht: op datgene dat niet normaal is. Dan zou je dus kunnen zeggen dat het normale alles is dat overblijft, alles dat niet abnormaal is. Normaliteit is te vergelijken met zwaartekracht. Je bent je niet bewust van de normaliteit, totdat ze wegvalt. Zo is het ook met zwaartekracht. Dat is iets waar we niet aan denken, totdat het - bij een of ander wetenschappelijk experiment - verdwijnt.

Als de normaliteit wegvalt en we geconfronteerd worden met de abnormaliteit, dan worden we ons bewust van datgene dat voor ons normaal is. Dat kan een glasharde confrontatie zijn, met bijvoorbeeld een verward persoon: de damschreeuwer, of de Noorse Anders Breivik. Ook iemand als Trump valt op. De confrontatie kan ook minder hard zijn. Als we op vakantie gaan, worden we geconfronteerd met onze normaliteit. We worden geconfronteerd met andere ontbijtgewoonten, of andere tijdstippen waarop men eet. Met andere gewoonten, dus. Vakantie is een zachtaardige confrontatie met de abnormaliteit. Voor het eerst op bezoek gaan bij je schoonouders is ook zo'n confrontatie. Zijn of haar ouders zullen er net andere gebruiken op nahouden, waartoe jij je moet verhouden. Op zo'n moment komt het eigen leven even in een ander licht te staan.

Gezond persoon

We hebben dat soort momenten hard nodig. Als gezond persoon moet je geconfronteerd worden met het abnormale. Als je niet in contact komt met andere gewoonten, dan is het enige waar je vanuit kunt gaan, de eigen levensstijl. Dan hebben we alleen ons eigen leven als norm. Als je veel reist, bijvoorbeeld, zal je veel globaler denken. Je bent flexibeler, weerbaarder. Mensen hebben de neiging om angstig te worden als ze met het abnormale worden geconfronteerd. Als je over een breder denkkader beschikt, maakt dat je weerbaarder en minder angstig. Willen we gezond zijn en blijven, zullen we ons op de een of andere manier tot het abnormale moeten verhouden.

Brainwash Radio, elke laatste maand op NPO Radio 1

Damiaan Denys is filosoof en psychiater. Hij is als hoogleraar verbonden aan de Universiteit van Amsterdam. Hoe normaal ben jij? is er vanaf aanstaande zondag, wekelijks op NPO 2.

Meer filosofische overdenkingen bij de actualiteit? Ga naar Brainwash, het dagelijks platform voor verrassende ideëen van Human en The School of Life.