Hannie Schaft en zusjes Oversteegen werden door Haarlems verzet gekoppeld: 'Ze dachten dat ze er werden ingeluisd'

Afgelopen zondag vond in de Haarlemse Groenmarktkerk de Nationale Hannie Schaft-herdenking plaats. Het was nog maar de 25ste herdenking, terwijl Schaft 76 jaar geleden, vlak voor de bevrijding, om het leven werd gebracht. Dat komt omdat Hannie een communist was. Ten tijde van de Koude Oorlog was de herdenking zelfs verboden, vertelt Jeroen Pliester, voorzitter van de Hannie Schaft Stichting. "Zij was meer socialist, zeg ik altijd, dan communist. Maar, na de oorlog was dat helemaal fout."

Hannie Schaft en de zusjes Oversteegen

Hannie Schaft, ook wel bekend als het meisje met het rode haar, is een van de meest tot de verbeelding sprekende Nederlandse verzetsstrijders uit de Tweede Wereldoorlog. Ze was beroemd en onder nazi’s berucht vanwege de aanslagen en liquidaties die ze pleegde om verzet te bieden tegen hen. Door het verzet in Haarlem werd zij gekoppeld aan de zussen Truus en Freddie Oversteegen. De dochter van Truus, Hannie Menger, vertelt in Dijkstra en Evenblij ter plekke over de eerste ontmoeting van het drietal.

Menger: "Ze werden in een ruimte gezet en er was een enorm gespannen sfeer. De meiden zaten alle drie met hun handen in hun zakken. Ze kenden elkaar helemaal niet. En, op een gegeven moment hadden ze alle drie door dat ze een pistool bij zich hadden omdat ze dachten dat ze er ingeluisd werden. Toen hebben ze enorm de slappe lach gekregen en vanaf dat moment was het goed."

Vrouwen in het Verzet

Hannie, Truus en Freddie hebben joodse kinderen gesmokkeld naar veilige onderkomens. Ze hebben wapens gesmokkeld, bruggen en treinen opgeblazen en mensen geliquideerd. Als zij vanuit het verzet de opdracht kregen om iemand te liquideren, gingen de vrouwen met elkaar in discussie of het de moeite waard was. Alleen dan werd overgegaan tot actie, vertelt Menger. "Dat werd op de fiets gedaan. De een fietste en de gene die achterop zat schoot", vertelt Menger. "Dat was in wisselende samenstelling." Die liquidaties gingen hen niet in de koude kleren zitten, zegt Menger: "Ze hebben heel wat gejankt samen."

Freddie was de jongste en het viel niet op als zij van te voren de buurt controleerde waar de liquidatie zou plaatsvinden. Dit is één van de voorbeelden waaruit blijkt dat vrouwen belangrijk waren voor het verzet. Vrouwen konden bepaalde acties beter of makkelijker dan mannen uitvoeren omdat zij minder verdacht waren. Zo konden ze onderduikers bijvoorbeeld naar veilige plaatsen smokkelen door een stel te spelen. Achter de acties van Hannie Schaft en de zusjes Oversteegen zaten een heleboel meer vrouwen die veel voor het verzet en de acties van het illustere trio hebben betekend. Mart van de Wiel heeft onderzoek gedaan naar hoe dat zat in Noord-Holland. Hij stelde een lijst op met ruim 1200 namen, van wie er 135 worden uitgelicht in de tentoonstelling De vele gezichten van Vrouwen in Verzet.

Geen gejuich toen de oorlog voorbij was

Hannie Schaft is toevalligerwijs op 21 maart 1945 bij een controlepost aangehouden en gearresteerd toen ze illegale kranten en een pistool in haar fietstassen vonden. Op 17 april werd ze vlak voor het eind van de oorlog geëxecuteerd, alleen in de duinen. "Normaliter werden mensen geëxecuteerd met drie of vier man", zegt Pliester, "dus in die laatste momenten had je nog steun. Hannie is moederziel alleen gestorven."

De zusjes Oversteegen waren kapot, vertelt Menger. Haar moeder en tante hebben niet staan juichten toen de oorlog voorbij was. Ook voor Menger, die naar Hannie Schaft is vernoemd, is het tot op de dag van vandaag een pijnlijk verhaal. "Door alle verhalen is ze zo dichtbij gekomen, op een gegeven moment is het een soort familie. En dan ben je ook nog vernoemd. Daar ben ik nu heel trots op." Op 27 november 1945 kreeg Hannie Schaft alsnog het afscheid dat ze verdiende. Haar stoffelijk overschot werd onder toeziend oog van Koningin Wilhelmina op de Erebegraafplaats Bloemendaal herbegraven.