Waarom worden verkiezingsprogramma’s doorgerekend? 'Er wordt geflaneerd met kleine voordelen, die niet in de buurt van relevantie komen'

Dit jaar hebben 10 partijen vrijwillig gebruik gemaakt van de rekenkunsten van het CPB: VVD, CDA, D66, GroenLinks, SP, PvdA, ChristenUnie, SGP, Denk en 50Plus. 2000 maatregelen van de partijen zijn doorgerekend en daaruit blijkt dat deze partijen vooral meer geld uit willen geven. Zo neemt de koopkracht toe, maar ook het begrotingstekort en de staatsschuld. Onze kinderen en kleinkinderen zullen daarvoor opdraaien, zei het CPB vanmorgen. De PVV, de Partij voor de Dieren en Forum voor Democratie doen dat om verscheidende redenen niet.

Niet relevant

"De berekeningen zijn handig voor het aangeven van richting, maar de discussies zouden er niet door gevoerd moeten worden", zegt Sweder van Wijnbergen, econoom aan de Universiteit van Amsterdam. Tijdens het eerste kabinet Kok was hij ook secretaris-generaal op het ministerie van Economische Zaken.

Hij legt uit dat partijen de doorrekeningen nu wel gebruiken in debatten, om er zelf beter uit te komen. "Al sinds de eerste doorrekening jaren terug gebruiken politici die statistieken als fundering voor de discussie. Dan wordt er bijvoorbeeld in zo'n debat door een politicus naar boven gehaald dat zijn partij voor 2000 banen meer gaat zorgen. Die getallen zijn helemaal niet belangrijk, het moet gaan om de inhoud."

Inschattingen

Er zit namelijk een enorme onzekerheidsmarge over de berekeningen van het CPB. "De modellen die gebruikt worden bij het doorrekenen zijn zo groot dat er veel schattingen in zitten. Dat geeft het CPB overigens zelf ook aan."

De voordelen in getallen waar politici mee flaneren tijdens die debatten, zijn dus helemaal niet nauwkeurig of relevant, zegt Van Wijnbergen uit.

Misbruik

Daarnaast zijn de gebruikte modellen van de doorrekening ook niet compleet openbaar. "Dat vind ik niet goed aan de doorrekeningen. Ik vind dat het transparanter moet zijn, nu is er geen controle op de berekeningen mogelijk." Van Wijnbergen denkt dat dat komt omdat er dan waarschijnlijk kritiek op de doorrekeningen komt. "Daar zitten ze niet op te wachten."

Een ander nadeel van het doorrekenen is volgens Van Wijnbergen dat er soms misbruik gemaakt wordt van de doorrekening. "De partijen weten inmiddels wel waar ze op moeten inspelen. Partijen stemmen hun maatregelen dan zo af dat ze de gewenste resultaten krijgen van de doorrekening van het CPB. Dat is dan namelijk weer goed voor de campagne."

Gevolgen

Los van het aanpassen van de maatregelen, is het bijna nooit zo dat de doorrekening daadwerkelijk invloed heeft gehad op de uitkomst van de verkiezingen, vertelt Van Wijnbergen. Ook de partijen die besluiten om niet mee te doen aan de doorrekening, merken daar op de lange termijn niet zoveel van.

Maar dat partijen die het niet doen, zoals de PVV en de Partij voor de Dieren, kritisch aangekeken worden bij de keuze om niet mee te doen, vindt Van Wijnbergen niet zo gek. "Je mag een partij daar terecht voor aanvallen. Als een partij zegt: 'Ik doe niet mee', laat dat in feite zien dat de plannen misschien nog niet concreet genoeg zijn en dat zendt het signaal uit dat de partij niet goed weet, wat ze gaan doen."

Realistische plannen

Het belangrijkste argument voor de doorrekening is namelijk dat het de politiek dwingt tot de concretisering van het verkiezingsprogramma. "Dat is een groot pluspunt van het doorrekenen. De partijen moeten reële plannen maken want anders wordt dat vanzelf wel duidelijk tijdens de doorrekening."

Als het aan Van Wijnbergen ligt mag de traditie van doorrekenen dus blijven. "Maar er moet meer nadruk worden gelegd op het feit dat het maar getallen zijn, en dat die getallen alleen maar een indicatie geeft, die zeker ook fout kan zijn." Dat hoeven we van de politiek overigens niet te verwachten, vertelt Van Wijnbergen. "Van hen kunnen we blijven verwachten dat ze er zeker aandacht aan besteden als hun partij volgens de doorrekening toch echt meer banen oplevert, of dat nou een indicatie is of niet."

Blijf op de hoogte van de verkiezingen

Bij NPO Radio 1 volg je alles rondom de Tweede Kamerverkiezingen. De belangrijkste verhalen en het laatste verkiezingsnieuws lees je hier. (Tip: met de NPO Radio 1-app ben je nóg sneller op de hoogte. Download 'm hier voor iOS en hier voor Android.)