7 vragen over de rechtszaak van Milieudefensie tegen Shell

1. Waar gaat de rechtszaak over?

"De hele wereld heeft met elkaar afgesproken dat de opwarming van de aarde aan het einde van deze eeuw ver onder de twee graden moet blijven. Mag Shell dat negeren?", dat is de vraag waar het om draait in deze rechtszaak legt Jelmer Mommers uit in Spraakmakers. "Of heeft Shell op basis van mensenrechten en andere verlichtingen die ook aan bedrijven toekomen, de verplichting om ook zijn beleid te veranderen zodat het bedrijf niet meer bijdraagt aan gevaarlijke klimaatopwarming?"

Al in 1986 publiceerde Shell zelf een 'vertrouwelijk' rapport waarin ze de stand van de klimaatwetenschap samenvatten. "Het is opzienbarend hoe goed dat al inzichtelijk maakte hoe groot de risico’s zijn", vertelt Mommers die de geheime documenten boven tafel kreeg. "Ze zeggen daar al dat je niet kunt wachten met maatregelen tot de gevolgen van klimaatverandering zich zouden manifesteren, zoals we nu zien. Desalniettemin blijft Shell in al die jaren erna bijna al zijn geld investeren in olie en gas. Meer dan 95 procent."

"Het centrale argument van Milieudefensie is dat ook een bedrijf zich zorgvuldig moet gedragen. Wat in Nederland volgens de wet niet mag, is een gevaar voor iemand anders creëren. Als je dat weet en iets anders had kunnen doen, ben je juridisch aanspreekbaar." Als het aan Milieudefensie ligt, krijgt Shell dertig jaar de tijd om klimaatneutraal te worden. "De rechter gaat dan ook niet over het 'hoe' , maar over de vraag óf het moet gebeuren."

2. Hoe groot is de invloed van Shell op het klimaat en de totale uitstoot?

"Shell stoot wereldwijd ongeveer twee keer zoveel uit als heel Nederland", vertelt Mommers. Milieudefensie wijst naar de fossiele industrie als grote boosdoener van klimaatverandering. "71 procent van de wereldwijde CO2-uitstoot sinds 1988 komt van 100 bedrijven. Shell staat op plek 9 van de lijst met meest klimaatvervuilende bedrijven ter wereld, tussen ExxonMobil en BP", schrijft Milieudefensie op de website.

3. Heeft Shell dan helemaal niets gedaan?

"Ze hebben zeker wel dingen gedaan. Zo hebben ze in 1991 een film gemaakt – die heb ik een paar jaar geleden ook openbaar gemaakt – waarin ze zelf zeggen: dit is een heel groot probleem. Eigenlijk een voorlichtingsfilm. Shell heeft ook heus wel geïnvesteerd in duurzame energiebronnen en innovatie. Maar altijd een klein beetje, en ondertussen zijn ze tot op de dag van vandaag verder gegaan met olie en gas als kernactiviteit."

"Ze hebben wel klimaatdoelstellingen voor zichzelf geformuleerd. Maar als je daar goed naar gaat kijken dan zie je dat die niet hard genoeg zijn om ook echt bij te dragen aan het halen van die klimaatdoelen. Ze blijven opportunistisch." Ondertussen meet het bedrijf zich graag een groen imago aan, zegt Mommers.

4. En andere bedrijven dan?

Shell is niet de enige, legt Mommers uit. "In Frankrijk is een vergelijkbare zaak gestart tegen het Franse oliebedrijf Total. De Nederlandse staat is aangesproken door Urgenda, pensioenfondsen worden aangesproken."

5. Hoe zat het ook alweer met de Urgenda-zaak?

De zaak van Milieudefensie tegen Shell is de tweede grote klimaatzaak in Nederland. Actiegroep Urgenda probeerde sinds 2015 via de rechter af te dwingen dat de staat zich actiever zou opstellen in het verminderen van CO2-uitstoot. De Hoge Raad gaf Urgenda in december 2019 gelijk en verplichtte de Nederlandse overheid te zorgen voor een kwart minder uitstoot van broeikasgassen in 2020 ten opzichte van 1990.

Het grote verschil is dat het deze keer gaat om een commercieel bedrijf, niet een overheid die het klimaatakkoord ondertekende. Daarnaast heeft de overheid een zorgplicht naar burgers. "Aan al die dingen probeert Milieudefensie een mouw te passen. Er moeten een hoop hordes worden genomen. De argumenten uit de Urgenda-zaak zijn niet een-op-een toepasbaar, maar het is ook zeker niet kansloos."

6. Waarom moet een rechter zich hierover buigen?

Zijn het geen beleidskwesties waar politiek zich mee bezig moet houden in plaats van een rechter die erover moet uitspreken? "Het probleem is zo urgent dat alle mogelijkheden bekeken worden. Iets kan primair bij de politiek liggen, maar op een gegeven moment houdt de vrijheid van de politiek om het te negeren of er te weinig mee te doen op. Die vrijheid is beperkt omdat je bijdraagt aan een gevaar voor de Nederlandse bevolking en dat mag niet."

"Het was mooier geweest als de Nederlandse overheid al veel eerder beleid had gemaakt waardoor Shell nu veel verder zou zijn met duurzaamheid. Dat lijkt mij een elegantere oplossing", vertelt Mommers. "Maar dit is een laatste redmiddel om dan toch te kijken of het via de wet, het recht, afdwingbaar is."

7. Hoe bindend is zo'n uitspraak van een Nederlandse rechter?

"Het hoofdkantoor van Shell zit in Den Haag. Daarom is de rechtszaak daar. Het argument van Milieudefensie is dat daar het beleid gemaakt wordt. Maar Shell zegt: je kunt ons de uitstoot van honderden dochterondernemingen over de hele wereld niet aanrekenen. De vraag is of de rechter zich bevoegd voelt om een uitspraak te doen over een multinational met vestigingen over de hele wereld. Als je de dagvaarding van Milieudefensie leest, zou je denken van wel."

Vandaag op 8 december is een van de vier zittingsdagen. Een uitspraak wordt volgend jaar verwacht.

Download de NPO Radio 1-app

Met onze app mis je niks. Of het nou gaat om nieuws uit binnen- en buitenland, sport, tech of cultuur; met de NPO Radio 1-app ben je altijd op de hoogte. Download 'm hier voor iOS en hier voor Android.