Harrie vluchtte juist naar Oost-Berlijn en heeft daar geen spijt van

Voorbij de muur

De jaren ‘80: een tijd waarin Oost-Europa nog stevig in de greep was van de Sovjet-Unie en het communisme. Oost en West waren van elkaar gescheiden, met de Berlijnse Muur als iconisch symbool.

In 1981 besloot de toen 28-jarige Harrie Lemmens dat hij wel een beetje uitgekeken was op het vrije Westen en hij besloot eens te kijken wat er zich achter die muur allemaal afspeelde. Hij woonde anderhalf jaar in Oost-Berlijn als vertaler van DDR propaganda. Over zijn tijd daar schreef hij een boek De Muur voorbij.

Hoe kwam hij daar terecht? "Via via, zoals dat altijd gaat", vertelt hij bij Spraakmakers. Hij zou als afgestudeerd neerlandicus aan de slag gaan in Boekarest, maar dat ging op het laatste moment niet door. "Iemand gaf me toen de tip dat ze in Oost-Berlijn iemand zochten als vertaler."

Geen gewetenswroeging

Het bleek te gaan om het vertalen van DDR-propaganda, zogenaamde brochures die naar vriendschapsverenigingen in Nederland en Vlaanderen gingen. Hij deed het, zonder gewetenswroeging. "Wat heb ik nou bijgedragen aan het voortbestaan van de Sovjet-Unie?"

Het was nodig, erkent hij ook, om in Oost-Duitsland te kunnen blijven. Én het bood hem de kans om Couperus te vertalen, toch wel een droom. Hij ontmoette er zelfs zijn vrouw. Naïef wil hij zichzelf niet noemen. "Ik was oud genoeg om dat niet meer te zijn." Het was eerder de arbeidsmarkt in Nederland die hem naar het Oosten dwong. "Ik was afgestudeerd in 1979 en dat was een tijd van grote werkloosheid onder academici hier in Nederland."

Achterdocht

In Oost-Berlijn kwam hij terecht op een kamertje bij een familie, ergens tien kilometer buiten het centrum. Daar zat hij niet op z’n plek en na wat omzwervingen vond hij een eigen appartementje. Een plek die Lemmens omschrijft als luxe.

De achterdocht viel hem natuurlijk wel op. "Maar je kunt daar niet voortdurend aan denken, want er word je stapelgek", vertelt hij. "En je wordt ook door anderen verdacht. Dat weet je ook, daar moet je vanuit gaan."

Verlangen

Buiten dat leefden mensen wel gewoon hun leven, schetst hij. Op straat, in de kroegen. "Er waren veel toneel- en filmvoorstellingen, net als bijeenkomsten over literatuur. Mensen probeerden te genieten van de zon, volgden de mode voor zover dat kon, luisterden naar muziek."

Verlangen bleek een sleutelbegrip voor de Oost-Duitsers. "Er was een ongelofelijk verlangen om uit de DDR weg te komen." Dat had een positieve kant. "Er was belangstelling voor alles." Maar een negatieve kant had het ook. "Het sloeg mensen te neer en gaf ze het gevoel toch nooit weg te kunnen komen."