De pandemie in historisch perspectief

Bij rampen of tegenspoed zijn we geneigd achterom te kijken naar soortgelijke situaties in het verleden. Kunnen we iets leren van de geschiedenis?

De middeleeuwen

Tijdens de coronacrisis wordt regelmatig gerefereerd aan de pest, die in de veertiende eeuw hevig woedde in Europa. Hoewel deze ziekte zich minder snel verspreidde dan corona, was de sterfte vele malen groter. Quarantaine werd in deze tijd ook toegepast: dit woord vindt zijn oorsprong in de pestepidemie, zo vertellen middeleeuwenkenners Sanne Frequin en Janna Coomans:

De pandemie-proof stad

Ook over de infrastructuur dacht de middeleeuwer na: middels bijvoorbeeld kerkjes buiten de stad en markten op sommige dagen werden grote mensenmassa’s vermeden. Dezelfde gedachte gaat schuil achter het ‘supermarktuurtje voor ouderen’ of het later starten van colleges. Janna Coomans legt uit dat we bovendien van de korte productielijntjes in de middeleeuwen kunnen leren:

Economische crisis van 2008

Maar ook van een verleden dat dichterbij ligt kunnen we iets leren. Al in maart voorzagen we dat corona grote gevolgen zou hebben voor de economie. Na de financiële crisis in 2008 dient de volgende zich alweer aan. Volgens econoom Ewald Engelen tonen beide crises dezelfde weeffouten in ons economische systeem.

Hij stelt dat de oorzaak van deze pandemie ligt bij de manier waarop we de economie hebben ingericht. Doordat China de ‘fabriekshal van de wereld’ is geworden, wordt een epidemie-uitbraak aldaar direct een mondiaal probleem. Niet alleen door de verspreiding van goederen, ook doordat de productie grotendeels stil komt te liggen omdat men zoveel mogelijk binnen moet blijven. Het midden- en kleinbedrijf worden zo de dupe, meent Engelen:

Omgang met corona

Terug naar het hier en nu. Mensen gaan op verschillende manieren om met het virus. Waar sommigen veel kritiek uiten op de maatregelen, hebben andere mensen hele andere zorgen, zoals bijvoorbeeld de eindtijd die nadert. En wanneer het gaat over de beeldvorming van het virus hebben we er een handje van deze te omschrijven in metaforen.

Metaforen

Onlangs nog gebruikte premier Rutte de metafoor van ‘hamer’ als middel om het virus ‘plat te slaan’. Susan Sontag waarschuwde decennia terug al voor het gebruik van dit soort beeldspraak in haar beroemde essays Ziekte als metafoor. Literatuurwetenschapper Benjamin Moser ziet overheden grijpen naar extremer taalgebruik om de aandacht van mensen te trekken, zoals de term ‘oorlog’: een vergelijking die niet opgaat volgens hem. “Het is geen oorlog, maar een probleem voor de volksgezondheid”, zegt hij in OVT:

Protesten

Ondanks deze pogingen tot overtuiging worden de coronamaatregelen niet altijd even goed ontvangen. Onder de hashtag ‘#ikdoenietmeermee’ verzetten BN’ers als Famke Louise en Tim Douwsma zich openlijk tegen het overheidsbeleid.

Historicus Rina Knoeff laat zien dat opstandigheid tijdens gezondheidscrises iets van alle tijden is. Neem de Spaanse griep in 1918: direct na de eerste golf ontstond een anti-maskerbeweging in San Francisco, tegen het dragen van mondkapjes. En na een grote choleragolf in 1830 ontstonden zelfs serieuze rellen en gingen vrouwen met keukenmessen de straat op.

Eindtijd

In een groot deel van Amerika wordt heel anders tegen de coronapandemie aangekeken dan door deze demonstranten. Volgens Amerikaanse fundamentalistische christenen is corona en God een vanzelfsprekende twee-eenheid. Ongeveer een kwart van de Verenigde Staten gelooft in de letterlijke waarheid van de Bijbel. Volgens fundamentalismekenner Ernst van den Hemel voelen zij de eindtijd naderen. Supranationale organisaties als de NAVO worden gezien als de vijand die de VS bedreigen, legt hij uit in OVT:

Hoe nu verder?

Historici Philipp Blom en Geert Mak schreven, hoewel we er nog middenin zitten, afzonderlijk een analyse over de huidige tijd. Volgens Blom is dit hét moment om onze economie zo te hervormen dat deze toekomstbestendig wordt, door pionier te worden op het gebied van duurzame energie. Hij ziet het echter somber in. "Dat zie ik helemaal niet gebeuren. Ik zie dat de kleine interesses naar voren komen en het eenvoudiger is door te gaan met wat er was, dan erover na te denken wat er zou kunnen zijn."

Mak onderstreept het belang van de Europese Unie, hoewel 'met al haar vreselijke gebreken', als 'het enige voertuig waarop wij klimaatsverandering bijvoorbeeld enigszins kunnen aanpakken'. Ze lichten beiden hun analyse toe:

Niets missen van OVT?

Hou dan de website van OVT in de gaten, abonneer je op de podcast, of volg het programma via Facebook en Twitter.