Wat leren we van de Moeder der Pandemieën: de pest

In OVT zijn middeleeuwenkenners Sanne Frequin en Janna Coomans te gast.

De Zwarte Dood

Vier eeuwen lang woedde de pest in Europa. Er wordt gezegd dat er door de ziekte 200 miljoen mensen zijn overleden. De meeste informatie wordt gehaald uit kloosterarchieven. Maar over dat dodenaantal is de wetenschap het niet eens. Wel is er consensus over de dodelijkheid van de pestbacterie - dit percentage ligt vele malen hoger dan bij het coronavirus - 30 tot 40 procent van de mensen die het kreeg, overleed.

Janna Coomans: "Natuurlijk ging de verspreiding van de pest niet zo snel als het coronavirus. Men reisde toen veel minder. Maar mensen wisten op een gegeven moment dat er iets verschrikkelijks aan zou komen. Maar wat het precies was, dat was onduidelijk." Toen de bacterie er eenmaal was ging men in quarantaine - dat woord vindt zijn oorsprong in de pestepidemie - de deur ging op slot en er werden bossen met stro voor het huis gezet om aan te duiden dat daar de ziekte woedde.

De oorzaak

Anders dan het COVID-19 virus werd de pest veroorzaakt door een besmettelijke bacterie die werd overgedragen door vlooien. Alleen de longpest - die nog dodelijker was - werd van mens tot mens overgedragen. Maar deze kennis hadden de middeleeuwers niet. "De mensen dachten destijds dat het kwam door 'onnatuurlijke verandering in de lucht. De planeten zouden verkeerd staan wat het 'bederf in de lucht' veroorzaakte." En dus werd alles uit de kast gehaald om die lucht te zuiveren.

Zondebokken

Maar wat men ook voor rituelen uitvoerde, het mocht niet baten. Sanne Frequin en Janna Coomans: "En dus werd de schuld gelegd bij 'de ander'. Dit is iets wat nu, met de uitbraak van het coronavirus, ook gebeurt. 'Wij zijn het niet, nee, het is een foreignvirus', of 'het zijn de Chinezen, het zijn de Europeanen'. Tijdens de uitbraak van de pest werd de schuld gelegd bij de joden."

Het beste en het slechtste

Met het aanwijzen van zondebokken wordt duidelijk laten zien was een epidemie als de pest of als het coronavirus in de mensheid naar boven haalt: het beste en het slechtste. "Spanningen die al bestaan worden uitvergroot. Goede en slechte kanten van ons worden zichtbaar: er is meer emancipatie en creativiteit, maar problemen als werkeloosheid en sociale ongelijkheid worden ook duidelijk zichtbaar."

Niets missen van OVT?

Hou dan de website van OVT in de gaten, of volg het programma via Facebook en Twitter.