De coronacrisis en de comeback van religie

De coronacrisis keert alles om. Verschillende duiders en denkers zien de coronacrisis als een grote, wereldwijde reset-knop. Een reset voor de economie, het klimaat, geopolitieke verhoudingen en – ook niet onbelangrijk – het internationale voetbal.

Maar wat gaat de coronacrisis betekenen op religieus vlak? Zou het kunnen dat de coronacrisis óók een reset is van de secularisatie, de leegloop van de kerken?

Bescherming tegen angst

Psychiater Damiaan Denys is ervan overtuigd, zo zei hij in De Ongelooflijke Podcast, dat als deze coronacrisis langer duurt meer mensen gaan geloven: ‘Religie kan een enorme bescherming zijn tegen angst. Het leert mensen zich over te geven aan iets dat je niet begrijpt’.

En er is nogal veel wat we momenteel niet begrijpen. Zelfs regeringsleiders en briljante virologen tasten vaak in het duister over dit onvoorspelbare en onbedwingbare virus dat ons leven tot complete stilstand brengt. Meer dan een miljoen mensen zijn besmet en meer dan twee miljard mensen zijn in lockdown.

Nood leert bidden

'Een pandemie van deze grootte verandert onze samenleving op een ingrijpende en blijvende manier', zegt onderzoeker Jeanet Sinding Bentzen van de Universiteit van Kopenhagen. Zij deed eerder onderzoek naar de impact van natuurrampen op religiositeit en constateerde dat mensen gemiddeld meer religieus worden na een aardbeving, een effect dat volgens haar vaak generaties lang doorwerkt.

Bij de coronacrisis ziet Bentzen een vergelijkbare tendens. Sinds de uitbraak van het virus is wereldwijd de behoefte aan gebed exponentieel toegenomen, constateert ze. ‘Zowel voor christenen als moslims, en zelfs in een geseculariseerd land als Denemarken.’ De coronacrisis als reset van secularisatie, zou het echt?

De laatste keizer

De geschiedenis laat vaker zien dat mensen door natuurgeweld en plagen de blik omhoog wenden. Sterker nog, er zijn historici en sociologen die stellen dat pandemieën juist een van de redenen zijn dat het christendom uitgroeide tot wereldgodsdienst.

In het Romeinse Rijk van de 2e eeuw na Christus woedde de Pest van Antoninus, een waterpokken-achtige pandemie die miljoenen Romeinen het leven kostte. Het was dezelfde periode dat het prille christendom een groeispurt doormaakte. Volgens socioloog Rodney Stark kwam dat door de manier waarop veel christenen reageerden op de plaag: niet door angstig weg te rennen, maar door te zorgen voor de zieken op een manier die de klassieke oudheid niet eerder zag. En dat bleek zo aantrekkelijk dat steeds meer Romeinen zich aansloten bij deze relatief nieuwe godsdienst.

Dat was de niet-christelijke Keizer Julianus een doorn in het oog, hij schreef verbitterd en jaloers dat de christenen niet alleen zorgden voor hun eigen armen, zieken en doden, ‘maar ook voor de onze!’ Hij riep zijn heidense priesters op deze naastenliefde te kopiëren maar met weinig effect. Julianus was dan ook de laatste niet-christelijke keizer van het Romeinse Rijk.

Geestelijk hamsteren

Het is trendy om bij elke crisis te roepen dat het eigenlijk een kans is. Never waste a good crisis! Ook is de verleiding groot om vanuit de angst en onzekerheid van nu prachtige vergezichten te schetsen van een wereld waarin alles beter is. Een wereld waarin men zoekt naar gebed in plaats van geweld, en een kerk van naastenliefde in plaats van gekonkel. ‘Geestelijk hamsteren’ noemde journalist Karel Smouter deze vorm van wensdenken treffend, en ik maak me geen illusies.

Maar ik weet wel dat de gesloten, lege kerken dit Paasweekend niet het einde hoeven te zijn, zoals ook het gesloten graf op Stille Zaterdag niet het einde was. Daarna kwam namelijk de Paasmorgen, het begin van het nieuwe leven.

Misschien is de coronacrisis wel precies dat: onze Stille Zaterdag.

De Ongelooflijke Podcast

David Boogerd is presentator van De Ongelooflijke Podcast. Luister hierde aflevering over ‘Corona en de plagen van de geschiedenis’ met Beatrice de Graaf en Stefan Paas.