Wie betaalt de cryptorekening?

“Ik geloof heel erg in de toekomst van deze munt”, zegt Bob Engelen, eigenaar van kledingwinkel By-Bob in Arnhem. Deze winkel lijkt op het eerste gezicht een doodnormale kledingwinkel, maar wat veel mensen niet weten is dat je bij deze winkel ook kunt betalen met bitcoins. “Natuurlijk is het zo dat criminelen ook gebruik maken van bitcoins, maar het is zo handig. Het heeft zoveel voordelen, ik zie daarom geen reden om het onderuit te halen.” Omdat bij de Bitcoin de transacties direct van zender naar ontvanger gaan, wordt de bank buitenspel gezet. Voor de mensen die geen vertrouwen hebben in het huidige financiële systeem of voor mensen die complete controle willen hebben over hun geld, is dat erg handig.

En die bitcoins, die wilde verslaggever Thijs van Dorssen ook wel eens kopen en uitgeven. Hij ging langs bij Patrick van der Meijde, mede eigenaar van BitKassa. Een soort Bitcoin wisselkantoor. Je kunt daar bitcoins voor euro's omwisselen en andersom.

Zelf bitcoins kopen

Wil je nu zelf Bitcoins kopen? Het lijkt voor veel mensen op het eerste gezicht een beetje ingewikkeld, maar als je het eenmaal door hebt, is het goed te doen. In het filmpje zijn de bitcoins aangeschaft bij BitKassa. Uiteraard zijn er nog meer Bitcoin wisselkantoren te vinden. Je moet daar dan wel even een account aanmaken. De gekochte bitcoins, worden opgeslagen in een zogenaamde wallet, dat eigenlijk een soort digitale portomonee is. Een gemakkelijke manier is een smartphone app. In het filmpje is gebruik gemaakt van de Mycelium app voor Android. Klik hier voor andere telefoons. Wanneer je een account hebt aangemaakt bij een Bitcoin wisselkantoor en je een wallet hebt geïnstaleerd, kun je de bitcoins gaan aanschaffen. In je wallet staat jouw eigen Bitcoin adres wat te vergelijken is met een bankrekeningnummer. Dit adress moet je invullen bij het wisselkantoor. Wanneer je een app op je smartphone gebruikt, is het handig om een QR-code scanner te gebruiken. Vervolgens hoef je alleen nog maar een bedrag in te vullen en op kopen te drukken. Nog een paar minuten wachten en je hebt je eerste bitcoins gekocht. Mocht je nu echt voor grote bedragen bitcoins aan willen schaffen, is het veiliger om een paper wallet aan te maken. Dat is een wallet die op je computer staat opgeslagen. Op internet is er genoeg uitleg voor te vinden, maar dit is in ieder geval een goede. Als je je bitcoins ook graag wilt uitgeven, dan kan dat in Arhem. Deze stad is namelijk omgetoverd tot een Bitcoin vriendelijke stad; er zijn daar een groot aantal winkels te vinden, waar je met bitcoins kunt betalen. Je hebt dan wel een app op je telefoon nodig.

Donkere kant

Bij Zintuig.nl, een bedrijfje dat handelt in relatiegeschenken, zijn de callcentermedewerkers druk bezig. Alles gaat soepel, maar dat is wel eens anders geweest. “Opeens deden al onze bestanden het niet meer, niets deed het meer. We konden hierdoor niets meer doen, de hele zaak lag plat”, zegt Steph Weigert, eigenaar van het bedrijf. “Ik had pas door wat er aan de hand was, toen er op mijn scherm een grote rode melding verscheen: u bent gegijzeld en u kunt uw bestanden pas terugkrijgen wanneer u losgeld betaald in bitcoins.” Het bedrijf van Steph was platgelegd door het ransomware virus. Een virus dat al je bestanden versleutelt.

In een grote stapel rapporten worden de mogelijkheden voor het crimineel gebruik van cryptovaluta beschreven. Neem bijvoorbeeld het Internet Organized Crime Threat Assesment 2015 van Europol. Daaruit blijkt dat veertig procent van de, door hun geïdentificeerde, inter-criminele transacties, met bitcoins plaatsvindt. Volgens cybercrime onderzoeker Rolf van Wegberg, verbonden aan TNO, zijn er nog veel meer criminele toepassingen voor cryptovaluta. Denk bijvoorbeeld aan afpersing. “Maar wat cryptovaluta uiteindelijk heel erg interessant maakt voor criminelen, is het anonieme karakter van deze digitale munt. Hiermee is het heel erg lastig voor de opsporingsdiensten om witwassen tegen te gaan”, aldus Van Wegberg.

Een belangrijke partij om het witwassen tegen te gaan, is de Financial Intelligence Unit Nederland (FIU). “Kort gezegd, financiële instellingen zoals een bank, zijn verplicht om melding bij ons te maken van opvallende transacties”, zegt Hennie Verbeek-Kusters, hoofd van de FIU. “Wij gaan dan deze meldingen onderzoeken en als we ze verdacht vinden, dan geven we ze door aan de opsporingsdiensten.” Nu doet zich alleen een probleem voor. Omdat cryptovaluta een vrij nieuw fenomeen zijn, hebben bijvoorbeeld Bitcoin wisselkantoren nog geen meldplicht bij de FIU. En dat is jammer vindt Verbeek-Kusters. “We zijn wel in contact met deze wisselkantoren en zij zien ook wel het een en ander, maar daar kunnen ze niets mee. Ze kunnen daar geen melding van maken.”

Pseudo-anoniem

Ondanks dat er geen meldingen gemaakt kunnen worden, zijn er andere mogelijkheden voor opsporingsdiensten om het witwassen tegen te gaan. “Lang dachten criminelen dat de bitcoin volledig anoniem was, maar dat klopt niet. Pseudo-anoniem is een beter woord”, zegt onderzoeker Van Wegberg.

Door de werking van het kasboek van bijvoorbeeld de Bitcoin lijkt het erg gemakkelijk om anoniem te blijven en daarmee uit het zicht van de opsporingsdiensten. Normaal worden alle transacties door de bank bijgehouden, waardoor geldstromen voor opsporingsdiensten heel erg inzichtelijk te maken zijn. “Alle transacties van de Bitcoin worden vastgelegd in een openbaar kasboek dat door duizenden computers tegelijk wordt bijgehouden”, zegt Patrick van der Meijde van Bitcoin wisselkantoor BitKassa. “Alle geldstromen van de Bitcoin zijn wel in dat kasboek te volgen, maar wie er dan achter de geldstromen zit, is niet te zien, tenzij je zijn Bitcoin rekeningnummer weet.”

Grabbelton

Maar daar is wat op bedacht. Op het ondergrondse deel van het internet, het deepweb, is er een aantal diensten opgekomen dat de Bitcoin transacties kan anonimiseren, Bitcoin mixers genaamd. “Deze mixers gooien je bitcoins eigenlijk in een soort grabbelton waardoor het onmogelijk wordt voor de opsporingsdiensten om de geldstromen nog te kunnen volgen. De opsporingsdiensten kunnen overigens wél zien dat er gebruik gemaakt is van een dergelijke mixer”, aldus Van Wegberg. Rechtbank Midden-Nederland heeft op 14 november geoordeeld dat het gebruikmaken van zo’n mixer strafbaar is. En daarmee is jurisprudentie gevormd waardoor bitcoin mixers vanaf nu onder de anti-witwaswetgeving valt.

Ondanks dat, blijven de mixers volgens Van Wegberg nog steeds handig voor criminelen om geld wit te wassen. “Maar er speelt nog iets. Er zijn namelijk ook andere cryptovaluta, zoals Monero, die van zichzelf al anoniem zijn. Door de werking van de software achter deze munten is in het kasboek niet te zien hoe de geldstromen lopen.”

Meldplicht

Maar, er komt een lichtpuntje aan het einde van de tunnel. Er komt vanuit de Europese Unie nieuwe wetgeving die ervoor moet gaan zorgen dat de transacties van cryptovaluta een stuk inzichtelijker worden. Wisselkantoren van cryptovaluta worden bijvoorbeeld meldplichtig. Ook worden de bedrijven die wallets (een soort digitale portemonnee waar je jouw cryptovaluta in kunt opslaan) aanbieden, wettelijk verplicht om aan hun klanten identificatie te vragen. Door onder andere deze nieuwe regels wordt het een stuk makkelijker voor de opsporingsdiensten om een beter beeld te schetsen van het crimineel gebruik van cryptovaluta.

Maar vallen cryptovaluta volledig te reguleren? “Nee”, zegt Van Wegberg. “Door het globale karakter van de cryptovaluta kun je als boef straks gewoon naar een land gaan waar ze het minder hoog op hebben met de wetgeving om daar vervolgens anoniem cryptovaluta te kopen. En ook is het zo dat de wallets, de digitale portemonnees, gewoon een stuk software zijn. Die kun je dus ook zelf schrijven waardoor er geen bedrijf aan te pas hoeft te komen. Op die manier blijf je ook uit het zicht.”

Dubieuze e-mail

Uit een studie van Hanna Deleanu van de Universiteit van Utrecht blijkt ook dat bitcoin wisselkantoren het niet zo nauw nemen met de wet- en regelgeving. Zij stuurde naar 240 wisselkantoren een dubieuze e-mail met de vraag of ze anoniem bitcoins kon kopen. En je raadt het al: dat kon. In tien procent van de gevallen gingen bedrijven akkoord en vroegen zij om geen enkele vorm van identificatie.

Bij het wisselkantoor van Patrick van der Meijde doen ze al wel heel erg hun best om criminele activiteiten tegen te gaan. “Wij vragen aan onze klanten eerst om één cent over te maken met de tekst erbij: Ik wil graag bitcoins kopen bij BitKassa. Op deze manier is het onmogelijk om op een anonieme manier bitcoins bij ons te kopen."

Of er nu toekomst zit in de cryptovaluta of niet het blijft een illuster fenomeen en dat is voor mensen als Steph Weigert erg vervelend. Want hoe liep het nu met hem af? Bij de politie kon hij destijds niet terecht, want die waren niet bij machte om iets voor hem te doen. Wel werd hem afgeraden om te betalen. “Maar ja, ik had ook een bedrijf draaiende te houden. Dus heb ik maar bitcoins gekocht en daarmee het losgeld betaalt. Op die manier is het goed gekomen.”

Luister hier de uitzending terug.