Onverantwoorde situaties bij inzet leerlingen door zorginstellingen

"Met alle problemen die wij in de reportage van Reporter Radio hebben gehoord menen wij dat we een meldpunt moeten opzetten. Om een beeld te krijgen waar het probleem precies zit en hoe groot het is", zegt bestuurder Cor de Beurs van FNV.

Een van de zorginstellingen waar meldingen over bekend zijn is Altenastaete Woon/Thuiszorg uit Brabant. Het bedrijf biedt kleinschalige ouderenzorg en verpleging aan in een 'huiselijke setting'. Sanne (29) is een van de leerlingen die in de loop der jaren bij Altenastaete te maken krijgt met onverantwoorde situaties. Ze begint bij de instelling als helpende, een MBO-functie waarbij ze cliënten ondersteunt bij de persoonlijke verzorging.

Na een paar maanden vragen de twee directrices van Altenastaete aan Sanne of ze intern een opleiding wil volgen tot verzorgende, een functie met meer verantwoordelijkheid. Naast verzorging zal ze dan ook verpleegkundige taken gaan uitvoeren. Sanne begint aan de opleiding, een zogenaamd BBL-traject, waarbij ze vier dagen per week onder begeleiding bij de instelling werkt en één dag in de week naar school gaat.

Een sinaasappel beweegt niet mee

Al snel merkt Sanne dat ze minder begeleiding krijgt dan de leerlingen uit haar klas. Zo staat ze al kort nadat ze begint alleen ingepland tijdens nachtdiensten en moet ze zelfstandig insuline-injecties toedienen als ze daar nog niet aan toe is. Ze heeft onvoldoende geoefend om die handelingen alleen bij patiënten te mogen verrichten.

De directrices zijn daarvan volgens Sanne op de hoogte. "Bij injecteren oefen je op een sinaasappel, een spons of een pop. Maar op school was het natuurlijk heel anders dan in het echt. Want een sinaasappel beweegt niet mee. Ik had sterker in mijn schoenen moeten staan en moeten zeggen: tot hier en niet verder".

Maar op dat moment lukt dat haar niet. "Je bent zo onzeker, je wil zo graag je opleiding halen en het goed doen voor de cliënten, dat vooral", zegt ze. Uit angst voor de directrices voert Sanne de verpleegkundige handelingen toch uit.

Spelen met levens

Als ze daarop terugkijkt vindt ze dat sprake was een onverantwoorde situatie. "Als het gaat om de hoeveelheden bij het spuiten van insuline, je speelt gewoon met levens", zegt ze.

Sanne meldt haar klachten bij haar mentor van school, het Vitalis College in Breda – nu Curio. Het blijft onduidelijk wat precies met haar klachten gebeurd is. Een woordvoerder laat weten de situatie van Sanne te betreuren maar gaat wegens privacy-overwegingen niet in op individuele gevallen. Wel zegt Curio geen structurele problemen te ondervinden in de samenwerking met Altenastaete.

Sanne verlaat de instelling in 2014 omdat haar jaarcontract niet een derde keer wordt verlengd. De angst voor de directie bij leerlingen en personeel van Altenastaete is jaren later nog steeds aanwezig, bevestigen vijftien oud-medewerkers tegenover Reporter Radio en Pointer. Pointer publiceerde een uitgebreid artikel waarin diverse betrokkenen de instelling betichten van wanbeleid.

Absurde winsten

Bovendien blijkt de directie van Altenastaete een topsalaris te verdienen. Eerder meldde Reporter Radio in samenwerking met Pointer en Follow The Money dat 85 zorgbedrijven structureel hoge winsten maken.

Altenastaete is een van die 85 bedrijven en laat in 2018 een winstmarge zien van meer dan 40 procent. 'Absurd voor een zorginstelling’, stelt Olaf Timmermans. Hij is als professor Geneeskunde en Gezondheidswetenschappen verbonden aan de Universiteit van Antwerpen en Hogeschool Zeeland.

Een mogelijke verklaring voor de hoge winst is volgens hem een besparing op personeelskosten. "Een van de grootste kostenposten in zorgorganisaties is gediplomeerd personeel. Als je daar minder van inzet kan ik me voorstellen dat je meer geld overhoudt, het lijkt een beetje dat dat het construct is wat hier gehanteerd wordt", zegt Timmermans.

Leerlingen weggehaald

Er blijken meer extreem winstgevende zorgbedrijven te zijn waar leerlingen klachten over hebben. Een van die bedrijven is Thuiszorg Anahid uit Almelo. Het bedrijf laat de afgelopen jaren winstmarges zien tussen de 35 en 61 procent. In 2017 wordt melding gemaakt van onvoldoende begeleiding van leerlingen bij Anahid. Dat blijkt uit gesprekken met betrokkenen en een mailwisseling in handen van Reporter Radio. Opnieuw wil de school van de betrokken leerlingen, het ROC Twente in dit geval, wegens privacy-overwegingen niet op de situatie reageren.

De school laat wel weten een keer studenten te hebben weggehaald bij een zorgbedrijf omdat de situatie dermate zorgelijk was. "Dat ging om leerlingen die alleen op ingewikkelde patiënten werden gezet, alleen naar thuiszorgsituaties toe moesten om zorg te verlenen en onvoldoende begeleiding", zegt Mayke Ruven, directeur Gezondheidszorg bij het ROC Twente. Het ging niet om Thuiszorg Anahid.

Rotte appels

Ton Wilthagen, hoogleraar Arbeidsmarkt aan de Universiteit van Tilburg, wijst op het risico van 'rotte appels' die de zorgsector als verdienmodel zien. "Die hebben veel baat bij jonge krachten die je goedkoop kunt inzetten. Als dat op die manier werkt heb je een verdienmodel waar je zelfs winst mee kunt maken", zegt hij.

Het aantal leerlingen dat een praktijkopleiding volgt in de zorg stijgt bovendien sterk: van 21.000 studenten in 2015 naar 30.000 in 2018. Hoe vaak zij te maken krijgen met onverantwoorde situaties is onbekend.

Nood breekt wet-scenario

Vanwege de personeelstekorten in de zorg zou er extra oog moeten zijn voor risico’s bij het inzetten van onervaren leerlingen. “Er is een soort nood-breekt wet scenario. Je zult kritisch moeten blijven, alle belangen wijzen in de richting van zoveel mogelijk leerlingen en zoveel mogelijk werkbedrijven”, zegt Wilthagen.

De Inspectie voor de Gezondheidszorg en Jeugd (IGJ) zegt in een reactie de problemen rond praktijkopleidingen te herkennen, maar houdt cijfers daarover niet apart bij. De Inspectie signaleert vooral problemen bij aanbieders van kleinschalige thuiszorg.

Reactie zorginstellingen

Zowel Altenastaete als Anahid ontkennen een link tussen de hoge winsten en de inzet van leerlingen. Beide bedrijven bestrijden dat sprake zou zijn van de onverantwoorde inzet van leerlingen en gevaarlijke situaties voor cliënten. Lees hier een uitgebreide schriftelijke reactie van de bedrijven.

Het meldpunt van FNV waar leerlingen terecht kunnen met klachten is bereikbaar via www.fnv.nl/stagemisbruik