Kan deze nieuwe techniek malaria uitroeien?

Waar klamboes en medicijnen tekort schieten, gaat gentechnologie malaria wel de wereld uit helpen. Tenminste, als het aan onderzoeksgroep Target Malaria ligt. Gesteund door de Bill and Melinda Gates Foundation zet de organisatie zich in voor het bestrijden van malaria met behulp van genetische modificatie.

Genetisch gemodificeerd

Begin juli lieten wetenschappers van de organisatie een zwerm genetisch gemodificeerde mannetjes los in het dorp Bana in Burkina Faso. Ze kunnen wel met wilde vrouwtjes paren, maar krijgen geen nakomelingen.

"Deze eerste studie moet inzicht geven in hoe de muggen zich gedragen en hoe ze zich verspreiden", vertelt Hidde Boersma, wetenschapsjournalist en te gast bij Focus Radio. De muggen zijn behandeld met een zogenoemde gene drive.

Wat is een gene drive?

Wetenschappers zijn al een tijdje in staat om veranderingen aan te brengen in ons DNA. De kans dat zo'n verandering wordt doorgegeven aan het nageslacht is klein, maar wordt met een zogenoemde gene drive vele malen groter. Door een hele precieze mutatie op de geslachtscellen van een organisme aan te brengen, is het mogelijk om die mutatie aan vrijwel alle nakomelingen door te geven. Hierdoor kan een eigenschap zich in rap tempo blijvend door een hele populatie verspreiden: een gene drive. Vooral bij organismen die kort leven, kan een gene drive een populatie binnen relatief korte tijd voor goed veranderen.

Wetenschappers zijn er bijvoorbeeld al in geslaagd om een gene drive in te bouwen in muggen die hen ongevoelig maakt voor de malariaparasiet. Het resultaat: een populatie van malariamuggen die binnen een mum van tijd onschadelijk is voor de mens. Het is echter moeilijk in te schatten wat de onbedoelde bij-effecten van zo'n gene drive zijn, waardoor wetenschappers erg terughoudend zijn met de toepassing ervan.

"Je moet voorzichtig omgaan met gene drives en het per geval bekijken", zegt Boersma. "Er wordt gewerkt aan gene drives bij muizen. Hiermee kunnen invasieve muizen op eilanden worden bestreden. Stel je voor dat er een ontsnapt naar het vasteland. In Burkina Faso hebben ze me er wel van kunnen overtuigen dat hun aanpak veilig is."

Toepassing zal nog even duren

Toch zit het loslaten ervan in het wild er voorlopig niet in. "Het kan zo nog tien jaar duren", zegt Boersma. "Op dit moment bestaan er bij de Wereldgezondheidsorganisatie nog geen protocollen voor gene drives, de lokale en nationale autoriteiten moeten goedkeuring geven en de Afrikaanse Unie moet akkoord zijn. Als er iets mis gaat, kan dat de ontwikkeling ernstig schaden. Muggen houden zich niet aan grenzen. Een wereldwijd consent is cruciaal."

Afrikaanse landen lijken een groter voorstander van de toepassing van gene drive dan westerse landen. "Tijdens een stemming over een mogelijk moratorium op gene drives in de VN stemden veel westerse landen voor het verbod. De Afrikaanse landen stemden als één blok tegen. Het was kantje boord."

"Vanuit onze luxepositie hebben we makkelijk praten. Wij hebben malaria uitgeroeid met DDT. Het is een weinig sexy ziekte en de strijd ertegen speelt zich af buiten het nieuws. In Afrika sterven legio kinderen aan malaria. Dan is het heel simpel: die mug moet weg."

De Kennis van Nu gaat vanavond over de experimenten in Burkino Faso om malaria aan te pakken met behulp van gene drive. NPO2, 21.05 uur.

NPO Radio 1 houdt je dagelijks op de hoogte over de laatste ontwikkelingen in de wetenschap

Maandag t/m vrijdag rond 16.20 uur in Nieuws en Co
Iedere werkdag van 02.00 tot 04.00 uur in Focus
En wanneer je maar wilt in de podcast Focus Wetenschap