Wordt het tijd voor een ministerie van Tijdsbesteding?

Al dertig jaar bestudeert u tijdsdruk, tijdsbeleving en de balans tussen werk en privé. Nu heeft u het boek Waar blijft mijn tijd? geschreven, bedoeld voor een breder publiek dan alleen de academische wereld. Waarom?

Tanja van der Lippe: "Er bestaan tal van zelfhulpboeken voor wie vindt dat hij of zij het te druk heeft. Daarin lees je wat je kunt veranderen, hoe je dat wat je als problematisch ervaart zou kunnen oplossen. Het geeft de indruk dat de last die je hebt aan jezelf ligt, en vaak denken mensen ook dat dat zo is. Maar dat is niet waar: je eigen omgeving – familie, vrienden, collega's: degenen met wie je je leven probeert af te stemmen – en de samenleving spelen er net zo goed een grote rol in. In mijn boek wil ik laten zien hoe het komt dat we collectief zo druk zijn."

Of denken dat we dat zijn? Want zoals u schrijft valt de tijdsdruk in Nederland vergeleken met andere landen mee.

"Objectief gezien is dat waar, ondanks de relatief hoge arbeidsdeelname van vrouwen. Maar zij werken hier meer dan gemiddeld in deeltijd, en elders maken mannen dagelijks meer uren. Subjectief ligt de tijdsdruk echter hoog: we voelen ons druk. In Nederland is een drukbezet leven mede statusbepalend. Daarom willen we dingen meemaken, spullen kopen en altijd bereikbaar zijn; zelfs onze vrije tijd besteden we bij voorkeur aan allerlei activiteiten, waarmee we kunnen scoren. Met al die ambitie rest er weinig ruimte, laat staan waardering, voor rust en reflectie.

"Daarbij komt dat flink wat mensen het simpelweg hebben afgeleerd om zich te vervelen, of om één ding tegelijk te doen, niet in de laatste plaats door technologische ontwikkelingen zoals de mobiele telefoon. Dus we zijn een bezig volk, én houden van een sterk ritme, wat onder andere blijkt uit nog steeds samen willen eten om 18.00 uur. Dat kan in combinatie met de flexibilisering van alles en iedereen stress tot gevolg hebben, want voor zoiets moeten de volle agenda's, ook van kinderen, op elkaar aansluiten."

Jonge ouders en mantelzorgers

De werkwoorden 'willen', 'moeten' en 'kunnen' zijn daarbij volgens u van belang. Er zijn ook mensen die daar bewust niet (meer) aan meedoen.

"Soms lees je inderdaad ergens over iemand die de ratrace vaarwel heeft gezegd om een camping in Frankrijk te gaan beginnen. Dat zijn interessante individuele verhalen, maar die zie je in de statistieken niet zo snel terug. Daaruit blijkt dat vooral werkende ouders van jonge kinderen en mantelzorgers met een baan – belangrijker geworden door het terugtreden van de overheid op zorggebied voor ouderen – het het drukst hebben.

"Daarnaast bestaat er een grote groep die, door verschillende oorzaken, veel meer tijd naar eigen believen te besteden heeft; gewenst of ongewenst. Daar bestaat de mogelijkheid om het druk te hebben überhaupt niet, bijvoorbeeld door het gebrek aan betaald werk. Die ongelijke verdeling van drukte is een van de onderdelen waaraan we zouden kunnen sleutelen wanneer we als maatschappij de problemen en ongezonde gevolgen van tijdsdruk willen aanpakken."

U suggereert een ministerie van Tijdsbesteding.

"Daarmee besluit ik het boek, als idee op weg naar een betere balans. De geschetste mogelijke toekomstscenario's – van een samenleving als Smurfendorp, een Ploegenachtervolging, Yogaklas of Ratrace – dienen daarbij als inspiratie. Ze zijn het resultaat van een speciaal voor dit doel gehouden onderzoek met inbreng van zowel jongere als oudere volwassenen naar de twee grootste drijvende krachten die van invloed zijn op de mate van tijdsdruk: 'meer' of 'genoeg', en 'individualistisch' of 'solidair'. Die modellen geven een beeld van de knoppen waaraan we moeten draaien om eventueel gewenste veranderingen te bewerkstelligen."

Meer tijd door corona?

En toen kwam corona, waardoor velen het ineens een stuk minder druk hadden.

"Dat zou je denken, maar ook toen lieten we het willen, kunnen en moeten niet per se los. De vrijgekomen tijd werd besteed aan nieuwe hobby's; dit was hét moment om een extra taal te leren of te gaan breien. Het toont aan dat die neiging tot bezig zijn en blijven diep in ons verankerd zit. Met name in het begin ontstond er ook wel enige reflectie: hoe gezond was het eigenlijk wat we voorheen dag in, dag uit deden? Maar of er straks werkelijk iets zal veranderen door deze met zovelen gedeelde ervaring betwijfel ik; ik denk dat status onverminderd belangrijk is."

Voor uw vakgebied is deze situatie natuurlijk een extreem en boeiend experiment.

"Zeker. Werk en privé werden nog nooit zo door elkaar gegooid, tijdsdruk diende zich aan in nieuwe vormen, thuiswerken moest gecombineerd worden met het geven van thuisonderwijs. Aan de andere kant hoefde je ook niet meer om zes uur op te staan om de trein te halen; dat scheelde weer. Maar op dit moment zijn mensen er vooral klaar mee, volgens mij, en verlangen ze naar hoe het was. Ook druk, maar anders."

Liever luisteren?

Drukdrukdruk, we lijken het allemaal te zijn. Wanneer wordt stress ongezond? NPO Kennis legt het uit.

NPO Radio 1 houdt je dagelijks op de hoogte over de laatste ontwikkelingen in de wetenschap

Dagelijks tussen 17.00 en 18.30 uur in Nieuws en Co
Iedere werkdag van 02.00 tot 04.00 uur in Focus
En wanneer je maar wil in podcast Focus Wetenschap