Geen hygiëne in de Middeleeuwen? Echt wel

Het is een hardnekkig idee: de mensen in de middeleeuwen leefden echt vies. Varkens liepen door de straten, mensen kieperden de inhoud van hun toiletpot zo maar voor hun voordeur en alles stonk er. Logisch dat er zo veel mensen getroffen werden door de pest.

De waarheid ligt een stuk genuanceerder. Historica Janna Coomans (Universiteit van Amsterdam) dook voor haar promotie in de historische archieven van laat-middeleeuwse steden zoals Leiden, Deventer, en Gent. En het beeld dat ze daaruit reconstrueerde is letterlijk heel wat properder dan we maar al te vaak van middeleeuwse steden hebben.

Mythe die aantoonbaar onjuist is

Dat mensen hun afval en uitwerpselen op straat achterlieten, is volgens Coomens een mythe die aantoonbaar onjuist is. “Er was weliswaar op veel plekken geen rioleringssysteem, maar er waren bijvoorbeeld wel beerputten. En in Amsterdam en Leiden waren wel degelijk rioleringen, die goed werkten zolang de doorstroom in de grachten op orde was.”

Dat mensen hun afval in de rivieren gooiden, is maar deels waar. “Dat gebeurde wel, maar er waren duidelijke regels die dat verboden, omdat anders de rivieren niet meer bevaarbaar waren.”

Het tegenovergestelde van de schone Romeinen

Waar komt dat beeld van die vieze Middeleeuwen dan vandaan? Coomans ziet twee oorzaken: “Aan de ene kant is er het beeld van de donkere Middeleeuwen na de Romeinse tijd met zijn badhuizen en aquaducten. Middeleeuwers zouden die erfenis verwaarloosd hebben.”

Daarnaast is de levensstandaard sinds de Verlichting en de Industriële Revolutie enorm omhoog gegaan. “Het idee is dat de Middeleeuwen het 'slechtste' beginpunt van die ontwikkeling zijn, van waaruit we steeds beter en wijzer zijn geworden”.Dat is dus een veel te simpele voorstelling van zaken, blijkt uit het onderzoek van Coomans.

Ok, de varkens liepen wel op straat

Wat ook weer niet betekent dat het in de Middeleeuwen brandschoon was. Dat de varkens op straat liepen, klopt gewoon: “Veel families hadden in de Middeleeuwen een varken rond het huis lopen, als een soort wandelende spaarpot - die ze uiteindelijk konden opeten.” Maar lang niet iedereen was blij met die varkens: Uit archiefmateriaal blijkt dat ie varkens een van de grootste irritaties waren van bestuurders uit die tijd”.

Dit artikel is verzorgd door de wetenschapsredactie van NPO Focus.

NPO Radio 1 houdt je dagelijks op de hoogte over de laatste ontwikkelingen in de wetenschap

Maandag t/m vrijdag rond 16.20 uur in Nieuws en Co
Iedere dinsdag- op woensdagnacht van 02.00 tot 06.00 uur in Focus