En alweer gaat de stamboom van de mens op de schop

In 2015 maakten Berger en collega’s de vondst bekend. De wereld maakte kennis met een kleine nieuwe mensensoort die zowel aapachtige als menselijke trekken had. Bij de publicatie bleef een belangrijk detail onbenoemd: het was nog niet gelukt om de botten te dateren. Een ouderdom van twee tot drie miljoen jaar lag echter voor de hand. H. naledi lijkt namelijk veel op H. rudolfensis en H. habilis, soorten die zo’n twee miljoen jaar geleden leefden. De soort zou de overgang van het meer aapachtige geslacht Australopithecus naar ons eigen geslacht Homo markeren.

Begin mei dit jaar was de naledimens opnieuw wereldnieuws. Berger was erin geslaagd de botten te dateren. Ze bleken 200 duizend tot 300 duizend jaar oud. Veel jonger dus dan aanvankelijk gedacht. Daarmee kreeg de naledimens een onverwachte plek op de menselijke stamboom. Nog geen maand later mocht onze stamboom opnieuw op de schop. In Marokko waren 300 duizend jaar ouden botten gevonden van onze eigen soort H. sapiens. De oudste ooit gevonden.

Populair beeld de prullenbak in

Een populair beeld van onze evolutie is een rijtje mannen dat begint met een chimpansee en eindigt met de mens. De mannen gaan steeds rechterop lopen en krijgen alsmaar grotere hoofden. Alsof er een doelmatigheid in onze stamboom zit die alleen maar tot onze suprematie kon leiden. Door de recente ontdekkingen kan dit beeld definitief de prullenbak in. Net als het idee dat de wieg van de mensheid in Oost-Afrika, en meer specifiek in Ethiopië, stond.

In werkelijkheid verliep onze evolutie net zo chaotisch als bij ieder andere diersoort. 300 duizend jaar geleden leefden in ieder geval in het huidige Marokko, en waarschijnlijk op veel meer plekken op het Afrikaanse continent, groepjes mensen. Hier kwamen ze waarschijnlijk in aanraking met de H. rhodesiensis en de naledimens. Tegelijkertijd liep in Europa de neanderthaler rond en in Zuid-Oost Azië de denisovamens. En op het eiland Flores leefde de kleine floresmens. Een aantal van deze soorten was meer aapachtig en hadden een kleinere schedelinhoud dan wij. De neanderthaler had juist grotere hersenen. Onze voorouders hadden in ieder geval seks met neanderthalers en denisovamensen en misschien wel de naledimens.

Stamboom wordt steeds ingewikkelder

Niet deze wirwar van interacterende mensensoorten is bijzonder, maar het feit dat we nu alleen over zijn gebleven. Ergens in de afgelopen 300 duizend jaar werd een kleine verandering, vermoedelijk in ons brein, de andere mensensoorten en talloze andere diersoorten noodlottig.

Met de kennis van nu is Stunde Null des Menschen extra interessant. De documentaire brengt niet alleen het spannende onderzoek van Berger en collega’s in beeld, hij geeft ook een inkijkje in de immer voortdurende worsteling om chocola te maken van onze stamboom. Die wordt met ieder nieuw gevonden skelet ingewikkelder.

Stunde Null des Menschen is op zaterdag 15 juli uitgezonden op ARTE om 20.15 uur.