Deze vogel is au pair - op jacht naar de erfenis

Waarom zou een vogel voor soortgenoten buiten zijn eigen familie zorgen? De Groningse onderzoeker Sjouke Kingma was verbaasd toen hij ontdekte dat in bestaand onderzoek familiebanden een heel klein deel van het hulpgedrag bij broedvogels verklaart. Waardoor ontstaat het dan wel? Volgens de bestaande theorieën (zie onderstaand kader) kan de hulp verklaard worden door uitgesteld eigenbelang, bijvoorbeeld door de mogelijkheid om later het territorium als erfenis op te strijken.

Audio: bioloog Sjouke Kingma was vanmiddag te gast in Nieuws en Co op Radio 1.

Meer hulpgedrag bij ruimtegebrek

Om dit idee te testen heeft Kingma 44 onderzoeken naar samenwerkende broedvogels vergeleken en gescheiden in een groep vogels zonder ruimtegebrek en een groep met ruimtegebrek. Als er geen ruimtegebrek is zou een vogel weinig reden hebben om als’ au pair’ aan de slag te gaan: hij kan immers elders zelf een gezinnetje stichten. En wat bleek? Bij ruimtegebrek vertoonden vogels de helft meer hulpgedrag. Zo verklaart het vooruitzicht van een erfenis bijna de helft van het verschil in hulpgedrag tussen soorten.

"Broedpaartjes blijven doorgaans in een territorium doorbroeden tot aan hun dood. Pas dan ontstaat er een vacature voor een nieuwe territoriumbaas", zegt Kingma. "Die wordt vaak opgevuld door een ‘au pair’ die na een tijd van kinderzorg de sterkste kandidaat is. Een tweede voordeel van het zorgen voor andermans kinderen is dat die kinderen straks kunnen helpen met de zorg voor je eigen kinderen als jij de baas bent."

Zo kan hulp voor andermans kinderen de kortste weg zijn om later landeigenaar te worden, zonder conflicten met de huidige eigenaar van een territorium. Tenminste een deel van het hulpgedrag bij vogels kan zo worden verklaard door uitgesteld eigenbelang. Bij mensen zouden we zoiets konkelend of machiavellistisch noemen.

Ben ik mijn buurjongens hoeder?

Eén van de raadsels in de biologie is hoe naastenliefde overleeft in een dierenrijk waarin de keiharde egoïst er doorgaans met een grotere buit vandoor gaat dan de attente lieverd. Hulp aan je eigen kinderen is in navolging van Darwin evolutionair nog te verklaren en hulp aan broertjes, zusjes en neefjes ook nog: je vergroot daarmee de overlevingskans van je eigen genen. Maar hulp buiten de eigen familie, zoals bij maar liefst 10 procent van de vogelsoorten gangbaar is: wat heb je daaraan?

Om altruïsme buiten de eigen familie te verklaren bestaan grofweg twee theorieën. Ten eerste kan groepsbelang eigenbelang zijn. Als we met zijn allen nieuw land veroveren worden we daar allemaal beter van, ook ik. Ten tweede wordt hulp buiten de familie verklaard door de pay to stay theorie: als er voor mij nergens meer een lapje grond over is, kan ik als hulpje op iemand anders’ territorium gaan helpen in de hoop dat gebied later te erven. Voor deze theorieën bestond nog weinig bewijs. De Groningse onderzoeker Sjouke Kingma heeft nu in Nature Communications een van de eerste empirische onderzoeken gepubliceerd die hulpgedrag buiten de eigen familie aantonen.

Dit artikel is verzorgd door de wetenschapsredactie van De Kennis van Nu (NTR).

NPO Radio 1 houdt je dagelijks op de hoogte over de laatste ontwikkelingen in de wetenschap

Maandag t/m vrijdag rond 16.20 uur in Nieuws en Co