Mag een ambtenaar protesteren?
- Nieuws
- Mag een ambtenaar protesteren?
Elke donderdag demonstreren ambtenaren van verschillende ministeries tegen het Israëlbeleid van de overheid. Maar is dit eigenlijk wel gepast? Moeten ambtenaren niet loyaal zijn aan hun eigen minister? Worden ze niet geacht het beleid uit te voeren en hun mening via formele kanalen kenbaar te maken? Politicoloog dr. Koen Damhuis merkt op dat ambtenaren zich steeds vaker mengen in het publieke debat en denkt dat het tijd is om hierover in gesprek te gaan. Want wie heeft nu eigenlijk de leiding op een ministerie? Zijn dat de ambtenaren of de minister? En wat gebeurt er als de minister steun moet vergaren bij de ambtenaren in plaats van andersom? Ook onderzocht Damhuis de voordelen die politici hebben ten opzichte van ambtenaren. Wat blijkt: ambtenaren zijn niet langer lui, maar vooral partijdig en onbetrouwbaar.
Video niet beschikbaar
Loyaal aan de macht
Vanuit een traditioneel perspectief moet de ambtenaar loyaal zijn aan de politieke macht, zegt Damhuis. “Maar daartegenover bestaat een stroming die ervan uitgaat dat ambtenaren een verantwoordelijkheid hebben, zeker in systemen die niet goed functioneren. In dit geval dient de ambtenaar dus eerder het publieke belang.” Damhuis legt uit dat als een ambtenaar het niet eens is met het beleid, de vraag is op welke manier dit kenbaar wordt gemaakt: “Je kunt ervoor kiezen om toch loyaal te blijven, je kunt ontslag nemen, of je kunt je uitspreken. Als je ervoor kiest om je uit te spreken, kan je dit individueel of collectief doen.”
Wie is de baas?
De demonstraties die elke donderdag plaatsvinden bij het Ministerie van Buitenlandse Zaken zijn collectief georganiseerd: “Daarnaast betreft het ook nog eens een dossier waar ze direct mee te maken hebben. Dat is in de kern iets anders dan wanneer een ambtenaar van het Ministerie van Volksgezondheid op zaterdag naar een Extinction Rebellion-demonstratie gaat.” Volgens Damhuis is dit een gesprek dat gevoerd moet worden: “Wie is nou de baas op het ministerie? Zijn dat de ambtenaren, of is dat de minister? Het is natuurlijk vreemd dat de minister steun moet inwinnen bij de ambtenaren in plaats van andersom.”
Immoreel en vooringenomen
Samen met collega’s van de Universiteit Utrecht onderzocht Damhuis op welke manier ambtenaren door politici worden geframed. Ze analyseerden meer dan 70.000 tweets van Nederlandse politici en zagen dat politici ambtenaren niet langer wegzetten als luie bureaucraten, maar als immoreel en vooringenomen. De demonstraties van de ambtenaren voeden volgens Damhuis dit beeld: “Als ambtenaren zich openlijk uitspreken over gepolariseerde onderwerpen, groeit het idee dat ze partijdig zijn. Terwijl een kritische ambtenaar juist enorm waardevol kan zijn bij het vormen van beleid. Maar er is een grens, ons politieke stelsel is zo ingericht dat het primaat uiteindelijk bij de politiek ligt. Het kan niet zo zijn dat er beleid wordt aangenomen door de Kamer en dat het dan de vraag is of het wel uitgevoerd kan worden omdat ambtenaren dwarsliggen.”
