'Formatiewet kan einde maken aan ellenlange kabinetsformaties'

Heel veel landen hebben enige vorm van regels rondom de tijd die er is om te formeren, vertelt Voermans. “Alleen in de Europese Unie zijn er dertien landen die iets hebben wetten die voorschrijven wat er moet gebeuren als de formatie in een impasse komt.”

Verschillende varianten zijn mogelijk, legt de hoogleraar uit. “Bijvoorbeeld dat na de verkiezingen de grootste partij drie maanden de kans krijgt, daarna de tweede partij of grootste winnaar twee maanden. En dan na een derde beurt komen er automatisch nieuwe verkiezingen.”

Druk op de formatie

Zo’n automatisch mechanisme voorkomt een hoop “rommeligheid”, stelt Voermans. “In onze huidige situatie zou een Kamermeerderheid moeten beslissen om nieuwe verkiezingen uit te roepen. Het kabinet kan dat niet want dat is demissionair.” Maar door partijbelangen en de kans zetels te verliezen, is die optie voor veel Kamerleden ook niet aantrekkelijk.

“Een leuk bij-effect van dergelijke regels is dat het druk zet op de formatie”, vertelt Voermans. “Nu kunnen er allerlei strategische spelletjes gespeeld worden door de grote partijen omdat er geen opwaartse druk op de formatie zit. Compromissen sluiten is niet aantrekkelijk in de huidige vorm waardoor partijen afwachtend zijn.”

Vier keer naar de stembus

Maar bestaat er met een dergelijke wet niet het risico dat de kiezer steeds opnieuw naar de stembus moet, zoals in bijvoorbeeld Israël? “Het is kiezen tussen twee kwaden. Maar nu kunnen partijen eindeloos rekken. Partijen willen ook niet vier keer een gang naar de stembus.. Dat is een stok achter de deur.” Daarnaast is Israël een “bijzonder versplinterd land” volgens Voermans en is dit effect in andere landen met dergelijke wetgeving minder.

En de peilingen dan, wat als er een ongeveer vergelijkbare verkiezingsuitslag komt na nieuwe verkiezingen? “Een Brits onderzoek laat zien dat bij dergelijke constructies en nieuwe verkiezingen na een mislukte formatie, wel gekeken wordt naar de schuldvraag. Wie heeft dit zover laten komen? Die kan wel eens afgestraft worden bij nieuwe verkiezingen. Dit kan een rol spelen in campagnes en gedrag van electoraat.”

Nieuwe verkiezingen

Mochten er na de tot nu toe mislukte formatie nog verkiezingen volgen, dan moet daar wel haast mee gemaakt worden, stekt Voermans. Hij wijst op wat er in de Kieswet is vastgelegd en hoe landelijke verkiezingen niet de aanstaande gemeenteraadsverkiezingen in de weg mogen zitten. “Het laatste moment om het ordentelijk te doen is eigenlijk morgen.”