Het CDA hoopt op wederopstanding met 'koers van de lange adem'

Van Samsom tot Pechtold tot Buma. In de afscheidsboodschappen van partijleiders uit middenpartijen klinkt steeds vaker bezorgdheid door over de bestuurbaarheid van het land. Voormalig ChristenUnie-leider Segers had het in januari over 'alles-of-niets-politiek', 'waarbij een zorgvuldig gesloten compromis niet langer als een uiting van politieke beschaving en een stap in de goede richting wordt beschouwd, maar wordt afgeschilderd als een vorm van politiek verraad.'

Het is moeilijker geworden om problemen op te lossen in Den Haag, zo klinkt het, uit angst kiezers teleur te stellen met voor hen nadelige kanten van politieke deals. Om dat beeld te toetsen spraken De Nieuws BV en De Groene Amsterdammer het afgelopen half jaar met CDA'ers binnen en buiten de Tweede Kamerfractie over de koers van de partij en de verleiding om die bij slechte peilingen te verleggen. Bijvoorbeeld bij de stikstof-aanpak.

Wissels omgezet

Twee jaar geleden sloeg het CDA een nieuwe koers in, kort na de dramatische uitslag bij de Tweede Kamerverkiezingen. "Die partij gaan we niet bovenop helpen met weer alleen maar domme one-liners, we moeten de inhoud ingaan," vertelt Kamerlid en fractiesecretaris Henri Bontebal in zijn werkkamer. Vanaf de muur kijkt Ruud Lubbers - die ooit het partijrecord van 54 Kamerzetels haalde - over zijn schouder mee.

Samen met de denktank van de partij, het WI, ging de fractie aan de slag met 'fractievisies', die het inhoudelijke verhaal van de partij moeten versterken. En opvallend: onderwerpen die mogelijk gevoelig liggen bij een deel van de achterban, zoals stikstof en klimaat, worden niet geschuwd. Op die thema's zijn 'wissels omgezet', vertelt Bontebal. "Wij hebben geen escape meer om platte politiek te bedrijven. Dat levert ons toch geen fluit op, dat weten we nu."

Landbouw is het eerste onderwerp waarop een visiestuk verschijnt. Met duidelijk taal. "In elk geval zal in 2030 de stikstofuitstoot moeten worden gehalveerd", staat er. Landbouwwoorvoerder Boswijk brengt de visie zelfs eerder naar buiten, net op tijd om het verhaal op een boerenprotest uit te dragen. "Ik wil gewoon op dat podium staan en als CDA'er leiderschap tonen", zegt hij tegen het AD. Hij wil de natuur herstellen mét de boeren.

‘Inhoud, inhoud, inhoud’

Fractievoorzitter Heerma gelooft heilig in dat verhaal, ook als dat tegenwind oplevert. "Ik wil dingen doen, omdat ik denk dat Nederland het nodig heeft. Kloven moeten dicht, we moeten horizontale verzuiling verkleinen, we moeten af van individualisering en rendementsdenken.
Ik zou bijna willen zeggen: TINA, there is no alternative. De realiteit is de peilingen nu dus waarom zouden wij niet gewoon gaan doen waar wij in geloven en dan kijken we welke kant ons dat opbrengt?"

"Heerma heeft echt gezegd: inhoud, inhoud, inhoud. En we breken in die zin ook met, laat ik maar zeggen, politiek is communicatie. Politiek is beeldvorming", vertelt Pieter Jan Dijkman, de directeur van het WI. Heerma bevestigt dat: "Als je teruggaat naar het verleden van het CDA dan zie je bijvoorbeeld in 1998-2001 de weg omhoog ook de route via inhoud en ideologie was. In de jaren 90 is gezegd 'Dit is niet met slogans op te lossen'."

"Een christendemocratisch samenlevingsverhaal houden gaat minder makkelijk in 140 tekens dan zeggen 'ik ben voor vrijheid' of 'de overheid moet alles oplossen'. Maar het grappige aan de huidige tijdsgeest is dat er besef is dat we iets verloren zijn, dat er iets misgegaan is. Dat is zo groeiend", zegt Heerma.

Hij pleit voor geduld. "Het alternatief is dat je op basis van het sentiment van het moment dat gaat roepen en doen wat op korte termijn het meeste kan opleveren. In een tijd van cynisme, polarisatie en negativiteit is dat heel vaak 'ook boos doen'. Het nare is dat dat electoraal gezien best een goed verdienmodel is."

De ‘somewheres’

Het enthousiasme over de nieuwe koers hangt ook samen met ongemak in delen van de partij over de oude koers. Onder het leiderschap van Sybrand Buma koos de partij lange tijd om zich te richten op het ongenoegen in de samenleving. Buma werd het gezicht van 'de bezorgde burger'. Bij het klimaatbeleid van zijn eigen coalitie waarschuwde hij zelfs in EW voor 'een Fortuynrevolte': "Het is de taak van de politiek om naast gewone mensen te gaan staan. Dat is de rol van het CDA."

Bij de aandacht voor die 'ontevreden buitenstaanders' speelden niet alleen peilingen een rol. Ook marketinglogica. "Het CDA wil een brede volkspartij zijn, wat focussen op één bepaalde doelgroep lastiger maakt. Toch was dit in de campagne voor de laatste Tweede Kamerverkiezingen wel noodzakelijk," schreef hoofd communicatie Nelleke Weltevrede vijf jaar geleden in WI-blad CDV over de verkiezingen van 2017.

"Het CDA focust zich op de zorgen van de somewheres die niet via traditionele partijlijnen worden bereikt. Dat andere groepen uit de achterban zich dan soms minder herkennen, is in een medialandschap met weinig ruimte voor nuance onvermijdelijk." Terugblikkend vertelt Weltevrede: "Je kunt een fantastische winkel hebben maar er moeten wel mensen naar binnen willen. Je hebt de inhoud nodig. Maar daarna ben je niet klaar. je moet ook nadenken hoe je het overbrengt."

Niet iedereen is overtuigd. "Bij de campagnes voor de Tweede Kamerverkiezingen wordt te veel gekeken naar de analyses van deze politieke marketingbureaus en te weinig naar het verhaal dat we zelf willen vertellen," schreef Henri Bontebal in 2018, eveneens in CDV. Ook Dijkman is kritisch: "Ik heb geen enkele moeite met kiezersonderzoeken, maar wel als het de uitkomst van je denken wordt. Wij zijn een volkspartij met christendemocratische beginselen. Dan ben je er nooit voor deelbelangen Het is professionalisering in de verkeerde zin van het woord."

Cynisme

De marketingdiscussie sluit aan bij een al langer lopende zoektocht in de partij. Wat is het antwoord op de krimpende vaste aanhang en steeds grotere groepen (weg)zwevende kiezers? "De televisiedemocratie legde de nadruk op het beeld in een tijd waarin de ideologische verbinding met politieke groeperingen toch al minder werd", stelt Sybrand Buma in 2016 in zijn boek Tegen het Cynisme.

En niet zonder cynisme vervolgt hij: "Waarom zou je je nog bekommeren om ideologie en inhoud als de kiezers toch elke verkiezing opnieuw hun keuze bepalen? Dan kun je je maar beter richten op de laatste maanden voor de verkiezingen. Verkiezingen dreigen zo steeds meer bepaald te worden door de partij die het beste campagne voert." Het kan anders, schrijft hij. Maar hoe?

Hosanna

De huidige fractie én WI-directeur Dijkman hopen het antwoord te vinden met de huidige koers. Al had men gehoopt op eerder resultaat in de peilingen. "Ik had niet verwacht dat het meteen hosanna zou zijn", zegt Boswijk. "Ik wist wel dat het zou gaan schuren, een hoop chagrijn zou opleveren. Maar ik had heel eerlijk ook wel verwacht dat als we onze nek zouden uitsteken dat gezien zou worden. En ik ben er nog steeds van overtuigd dát het gaat keren."

Toch steeds vorige zomer het kwik in de partij vanwege de stikstofaanpak van het kabinet. Stikstof-minister Van der Wal presenteerde een 'indicatieve' kaart van het land, met daarop heel precies aangegeven hoeveel stikstof er per gebied er verminderd moet worden. Ook Boswijk valt over "dat kaartje, de focus op opkoop en eigenlijk geen alternatieven, gebrek aan perspectief."

"Mijn probleem met dat kaartje is dit", vervolgt Boswijk, "ongetwijfeld, als je over 20 jaar terugkijkt en je kijkt gewoon van joh wat is het uiteindelijk geworden en je legt dat kaartje ernaast, dan zal je hele grote overeenkomsten zien, maar het gaat erover dat we die transitie van onderaf zouden doen, en als je van boven met een kaartje komt, zeg je eigenlijk: joh, wij hebben het allemaal al bedacht."

Stekker uit het kabinet?

De hele zomer voert de partijtop gesprekken, 'De Luistertoer'. Boswijk: "Of wat we heel vaak hoorden, trek de stekker uit het kabinet. Daar heb ik ook wel eens over nagedacht, van misschien moeten we het gewoon maar doen, zoek het maar uit. Maar de realiteit is: het probleem is dan niet weg. Dus ik vind het enerzijds mijn eer te na. En het tweede is, heel veel boeren, heel veel pasmelders, die hebben helemaal geen tijd. Dan hebben we een jaar lang verkiezingen, formatie."

De uitkomst van zomerronde presenteert het AD op 19 augustus. 'Bom onder coalitie', kopt de krant. En partijleider Hoekstra zegt: "Er is een herstart nodig van het proces. 2030 is voor ons niet heilig." Gevolg: chagrijn in de coalitie én bij Johan Remkes, die als onafhankelijk gespreksleider boeren en kabinet aan tafel moet krijgen. "Dat interview heeft wat dat betreft niet geholpen, als ik naar de huidige peilingen kijk. Natuurlijk komt de vraag dan boven wat voor zin het heeft gehad", zegt Remkes onlangs tegen NRC.

Handrem

Was dat interview een breuk met die nieuwe koers van de partij? "Nee", zegt Heerma. "Dat interview van Wopke is echt een bijsturing geweest. Als ik de film terugdraai dan heb ik achteraf te veel de lieve vrede bewaakt. Als ik een tijdmachine had dan had ik eerder harder willen zijn. Ik snap je vraag maar het feit dat je aanpassingen wil en een bemiddelaar is onderdeel van de realisatie ‘het gaat niet goed en we moeten bijsturen."

Ook Derk Boswijk staat achter de correctie: Wij konden niet toondoof zijn. Al had ik er een dubbel gevoel bij, want welk beeld roept dit op? Ik wil niet buigen voor de mensen die asbest op de snelweg flikkeren en mensen thuis opzoeken. Maar dit is precies het dilemma: dienen we de publieke opinie of de publieke zaak?"

Pieter Jan Dijkman van denktank WI is minder tevreden. "Ik vond ook dat een correctie nodig was op het al te technocratische kabinetsbeleid, maar het was inhoudelijk en strategisch onverstandig om zo te focussen op '2030'. Dat is politiek met een kleine p. Om het gezicht van de partijleider in eigen kring te redden, maak je van een jaartal een totempaal. Het werkt voor heel even, maar voor de lange termijn kan het je visie en betrouwbaarheid geweld aandoen."

Goud in handen

Dijkman weet nog goed hoe enthousiast er werd gereageerd toen het WI het rapport 'Zij aan Zij' presenteerde in 2019. Het rapport zou de inhoudelijke basis worden, ‘het vloertje’, voor de latere fractievisies. "Ik hoorde teksten als: het CDA heeft goud in handen. Maar ik wist: ho eens even, het gaat juist om de toewijding aan die visie. Het begínt nu pas. Het probleem van het CDA was lange tijd niet een gebrek aan visie, maar het was wel de toewijding eraan."

Het spant erom, wil hij maar zeggen. "Het is echt zo wiebelig in deze tijd. Een samenleving onder hoogspanning. En lukt het dan voldoende om die christendemocratische overtuiging vast te houden en uit te dragen? Dat vind ik best wel spannend, ik zie ook onder welke hoogspanning politici leven."

Dit artikel is gebaseerd op gesprekken met CDA’ers door De Nieuws BV en De Groene Amsterdammer (www.groene.nl)