Coronahulp voor arme landen spleet de coalitie

Het is eind maart 2020, anderhalve week na de eerste, 'intelligente' lockdown. Sigrid Kaag, dan nog minister voor Buitenlandse Handel en ontwikkelingssamenwerking hoort dat er honderden miljoenen van haar begroting zullen verdwijnen. Dat geld is gekoppeld aan economische voorspellingen. En eind maart kleuren die diep in het rood. Nét nu coronahulp aan belang lijkt te winnen.

Eigenbelang speelt mee bij de internationale pandemiebestrijding, zegt oud-directeur bij de Wereldgezondheidsorganisatie Henk Bekedam. "Als we het globaal niet goed doen, moet je niet verrast zijn dat we weer een nieuwe variant zullen krijgen." Ook premier Rutte lijkt daarvan doordrongen. In April 2020 roept hij met andere regeringsleiders op 100 miljard dollar te verzamelen voor Afrika.

Lobby

De Minister van Financiën trekt al snel 90 miljard euro uit voor coronahulp in eigen land. Ondanks de woorden van Mark Rutte, moet Kaag het voorlopig stellen met bezuinigingen. Binnen haar budget vindt ze 100 miljoen voor de eerste hulp: water, zeep en schuldverlichting. 'Een druppel op een gloeiende plaat', noteert De Volkskrant uit haar mond. Kaag wil meer. 'Vanuit een moraliteit en verlicht eigenbelang', zegt ze in Op1.

Kaag is niet de enige die dat vindt. NGO's als Cordaid, geestelijken en lobbyisten komen ook in het verweer en slaan de handen ineen. Zij richten hun pijlen vooral op het CDA en een tegenstribbelende VVD. "Heb jij, of heeft jouw achterban goede contacten binnen het CDA of de VVD? Laat dan aan de fractieleiders van jouw partij dan [sic] horen hoe belangrijk een stevige OS-respons is", vraagt de koepelvereniging voor ontwikkelingssamenwerking (OS) aan haar leden.

'De AIV moet dit doen'

Terwijl partijen in de Tweede Kamer verzoeken krijgen van NGO’s, geestelijk leiders en lobbyisten, bedenken zij een list met Kamerleden en mensen op het departement van Kaag. Wat nu als De Adviesraad Internationale Vraagstukken, de onafhankelijk adviseur van het kabinet op buitenlandgebied, nu eens wordt gevraagd naar de zaak te kijken?

Nog voor CDA-fractievoorzitter Pieter Heerma om een advies vraagt in de Tweede Kamer, heeft AIV-voorzitter, oud-Secretaris-Generaal van de NAVO en CDA-prominent Jaap de Hoop Scheffer al laten weten zo'n rapport in recordtijd te kunnen leveren. Binnen drie weken, half mei 2020, ligt er een advies. En dat liegt er niet om.

Het advies van 1 miljard

De AIV vraagt om 1 miljard euro voor acute noden en het stopzetten van de bezuinigingen. Ook uit welbegrepen eigenbelang, onderstreept de Raad. Geopolitiek, migratiezorgen én medische logica gebieden extra geld. Zeker nu het budget van Kaag ook zonder bezuinigingen al 'historisch laag' is. De Hoop Scheffer zet zijn pleidooi kracht bij op deze zender en in het blad van de CDA-denktank.

'We konden Jaap De Hoop Scheffer niet zomaar schofferen', klinkt het uit het CDA. Toch heerst er verdeeldheid binnen de partij. 'We wilden iets. Maar wat is iets?' CDA'er Wopke Hoekstra voelt als Minister van Financiën in ieder geval niets voor het overnemen van het AIV-advies. 'Binnen het CDA heb je altijd een scheiding der geesten', constateert Rabbijn Awraham Soetendorp, die zich ook richting politici inspant voor meer hulp.

Weerstand in de coalitie

Hoewel het AIV-advies rap verschijnt, blijft een reactie van het kabinet wekenlang uit. Tot frustratie van het kabinet. Binnen het kabinet en binnen het CDA brengt het AIV-advies onvoldoende in beweging om voor een forse geldinjectie te zorgen in de begroting van minister Kaag. Zij trekt aan het kortste eind. En dat trekt de Tweede Kamer dan weer niet.

Opvallend genoeg vraagt ook CDA-Kamerlid Kuik medio juni aan minister Kaag waarom er nog steeds geen reactie op het AIV-advies ligt. Kaag kijkt met zichtbare verwondering om zich heen. In haar omgeving wordt de tegendruk juist gevoeld bij CDA-minister Hoekstra, zijn ministerie van Financiën, de VVD en Kuiks eigen CDA.

De stiefmotie

Aan het eind van het debat besluit Kuik desalniettemin om met collega's van D66, CU en de SGP een motie in te dienen. Het kabinet moet vergaande kortingen 'tegengaan', en het AIV-advies 'als leidraad' nemen. Dat kan zo niet onder het tapijt verdwijnen. Een stevig signaal, waar ook Kaag naar kan verwijzen in interne onderhandelingen.

Toch verliest de motie wat aan kracht. Aanvankelijk was het plan namelijk dat CDA-Kamerlid Kuik eerste indiener zou zijn. Een stevig signaal naar haar partijgenoot en minister van Financiën Hoekstra. Daarmee zou het CDA dat geld 'claimen'. Maar Kuik schrikt daarvoor terug en zorgt voor een streep door haar naam als eerste ondertekenaar. Letterlijk zelfs. CU-Kamerlid Voordewind adopteert daarop de motie.

Deal

Nadat de motie is aangenomen, komt het eind juni tot een deal in het kabinet. Niet één miljard, maar 150 miljoen komt er voor coronahulp aan arme landen. Met nog eens 350 miljoen worden de grootste bezuinigen in dat jaar geschrapt. Ook voor 2021 wordt op quitte gespeeld. Geld 'uit de toekomst' schuift men naar voren, en daarmee bezuinigingen naar achteren.

Ook de VVD gaat akkoord met de deal. In ruil krijgen zij geld voor wapenstokken, kogelwerende vesten voor de politie, defensiegeld voor een marineschip, geld voor sportverenigingen en vijf miljoen om de ballonvaart – die al een tijdje in zwaar weer verkeert - in de lucht te houden.

Fair Share

Bijna twee jaar na Ruttes ruimharige oproep voor coronasteun, blijkt de internationale bijdrage van Nederland beperkt. Grote bezuinigingen op het departement van Kaag zijn voorkomen en is er in het eerste jaar zo'n 250 miljoen naar coronanoodhulp gegaan voor arme landen.

Volgens de WHO heeft Nederland verder slechts 35% van zijn 'fair share' gegeven aan het internationaal vaccin-programma. Veel minder dan landen als Duitsland of het Verenigd Koninkrijk. Tot nu toe doneerde Nederland zo'n 22 miljoen vaccins.

De uitzending van De Nieuws BV kun je hier rond half 1 terugkijken of - luisteren.

Voor dit verhaal werkte De Nieuws BV samen met Coen van de Ven van de Groene Amsterdammer. Het verhaal in de Groene Amsterdammer lees je hier.