Nieuwe openheid kabinet heeft grote gevolgen, waarschuwen oud-topambtenaar en VVD-senator

Na het toeslagenschandaal beloofde het kabinet op aandringen van de Tweede Kamer meer openheid over zaken te geven. Sindsdien stuurt de regering uit zichzelf beslisnota’s naar de Kamer, waarin alle argumenten en overwegingen over een bepaalde kwestie staan. Volgens Frequin is "niemand tegen openheid", maar "je kunt je voorstellen dat je sommige dingen beter in kleine kring kunt bespreken dan dat het morgen op alle voorpagina’s staat".

Op dit moment ligt ook berichtenverkeer van Frequin op straat. De oud-topambtenaar was tijdens de coronacrisis verantwoordelijk voor de inkoop van beschermmiddelen. Verstuurde sms’jes van Frequin maken daarom deel uit van het onderzoek naar de omstreden mondkapjesdeal met ondernemer Sywert van Lienden.

Afrekencultuur

"Het afgelopen jaar is vrij veel energie gaan zitten in wat we noemen verantwoording en terugblik", zegt Frequin. "Er is een zekere verontwaardiging rond dit onderwerp en dat begrijp ik heel goed." Maar hij hekelt tegelijkertijd de "afrekencultuur" in Nederland. "Men is meer geïnteresseerd in wie de fout heeft gemaakt dan in wat er gebeurd is en hoe we ervan kunnen leren."

Ook nemen "de eisen van de samenleving richting de overheid toe, maar de acceptatie van wat de overheid zegt neemt af. Dat is een giftig mengsel", zegt Frequin.

Hij ziet dat politici in een soort reflex vaker dingen beloven die zij niet waar kunnen maken. "Vaak wordt dan meteen beloofd: we lossen het gelijk op en vanaf morgen zijn we transparant. Dan vraag ik altijd: was je gisteren dan niet transparant? Als je transparant anders formuleert en je noemt het doorzichtig, klinkt het opeens vrij ongemakkelijk."

'Parlement doorgeslagen'

VVD-Eerste Kamerlid Casper van den Berg deelt de zorgen van Frequin. "Wie is er niet voor openheid en transparantie? Het klinkt heel mooi. Maar voor de voorbereidende fase van besluitvorming op de departementen is het heel belangrijk dat ambtenaren loyale tegenspraak kunnen geven aan hun bewindspersonen", waarschuwt hij.

Hij gaat verder: "Ze moeten frank en vrij alle tegen- en voorargumenten op tafel kunnen leggen. In mijn ogen is het parlement doorgeslagen door al die interne memo’s openbaar te willen hebben. Ik merk in gesprekken met ambtenaren dat de interne cultuur verandert. Dat betekent dat dingen niet meer gezegd worden of niet meer aan papier toevertrouwd worden. Er wordt meer gebeld dan ooit, dat wordt breed opgemerkt."

Volgens de VVD-senator is Den Haag bezig "het proces van interne besluitvorming te verarmen. Het is wachten op nieuwe problemen en ongelukken waarbij we dachten: waarom is dit niet gedocumenteerd?"

Wisselwerking

Hij wil terug naar de situatie waarin een minister politiek verantwoordelijk wordt gehouden voor fouten op een departement, zodat ambtenaren zonder blad voor de mond spreken, zegt de liberaal. "De verslechterde situatie" is volgens hem te wijten aan "de rol die de Tweede Kamer heeft gespeeld in reactie op de toeslagenaffaire."

"Natuurlijk moet het kabinet zich laten controleren en niet de kaarten tegen de borst houden, maar het is een wisselwerking. Het is belangrijk dat de Tweede Kamer bewust wordt welke baby met het badwater wordt weggespoeld als je zo obsessief op deze doorzichtigheid hamert", besluit Van den Berg.