Hoe vorm je een regeerakkoord? 'De formatie is schaken voor professionals'

Van Eijck zat in 2002 namens de LPF aan de formatietafel in wat uiteindelijk het eerste kabinet Balkenende werd. Inmiddels is hij voorzitter van de RAI-vereniging, kroonlid van de SER en bestuurder bij VNO-NCW. Hij weet dus van binnen en buiten hoe een regeerakkoord tot stand komt.

Voorbereiding

In voorbereiding op een nieuwe regeerperiode en dus de formatie, zijn ministeries al maanden van tevoren bezig om plannen te schrijven. Deze informatie ten behoeve van de formatie, heten fiches. Deze fiches hebben betrekking op de onderwerpen die op tafel komen te liggen en moeten het proces van formeren bespoedigen.

Van Eijck geeft een voorbeeld. "Er ligt een opgave om 1 miljoen nieuwe woningen bij te bouwen, maar de overheid zelf bouwt geen woningen." Het departement is dus te raden gegaan bij belangenorganisaties zoals Bouwend Nederland om te kijken wat er mogelijk is en niet. "Dat gebeurt op alle terreinen. In dit geval, klimaat, jeugdzorg, arbeidsmarkt en een herstelplan voor na corona."

Begin

De formatie begint met de verkenning. De verkenners Jorritsma en Ollongren spreken de partijleiders en kijken waar de raakvlakken zitten. Van Eijck: "Zij vragen wat een no go area is, en wat misschien wel zo kunnen."

De verkenners tasten de teneur af waaronder straks het regeerakkoord gevormd kan worden. Op 31 maart brengen zijn een reportage uit aan de Kamer en over het verkenningsproces en de inhoud wordt eerst gedebatteerd.

Formatie

Als na de verkennende gesprekken de formatie begint, is er geen richtlijn wie bepaalt welk thema als eerste besproken wordt. Van Eijck: "Dat is sterk afhankelijk van de partijen die aan tafel zitten."

Soms wordt er gestart met de onderwerpen waar de partijen elkaar kunnen vinden en worden de lastige thema’s vooruit geschoven, maar ook de omgekeerde weg komt voor. "Dat is afhankelijk van de dynamiek van het moment."

Hoofddossiers

Iedere formatie zijn er een aantal hoofddossiers waar een nieuwe regering uit móét komen. Dit keer zijn dat onder andere de stikstofcrisis, de woningmarkt, de arbeidsmarkt en het klimaat.

Over een aantal van deze thema’s hebben speciale commissies zich gebogen, zoals over de arbeidsmarkt. "Op het moment dat je daar als kabinet niet uitkomt, dan val je terug op de Commissie Borstlap."

Onderhandelen

Uiteindelijk is de formatie ook een onderhandeling. "Dit is echt schaken voor professionals", zegt van Eijck. "Je moet perfect op de hoogte zijn van de dossiers. Als je niet goed geïnformeerd bent ga je onderuit."

Ook moet je de partijprogramma’s van je tegenstanders kennen én het draagvlak behouden van de onafhankelijke organisaties zoals het Centraal Planbureau die alles doorrekenen.

Chemie

Daarnaast zijn er nog drie andere zaken die een formatie tot een succes maken, denkt Van Eijck. "Het is enerzijds ideologie, anderzijds personen en daartussenin zit de chemie die het regeerakkoord tot stand brengt."