De informele macht van Rutte

Achter en voor de schermen is premier Rutte veel meer dan alleen de voorzitter van de ministerraad en de man die namens Nederland aanschuift bij de Europese Raad in Brussel. Hij is ook leider van zijn partij, kan zich namens het kabinet overal over uitspreken en weet zich door zijn statuur en persoonlijke stijl te laten gelden.

De Nieuws Bv sprak de afgelopen tijd met wetenschappers, (oud-)politici en intimi van de premier over de vraag hoe machtig hij is, hoe Rutte zijn ambt ziet en hoe zijn stijl verschilt van die van zijn voorgangers. In het eerste deel van de serie werd duidelijk dat Rutte op papier niet veel taken en bevoegdheden heeft. In deel twee komt zijn (informele) macht in de praktijk aan bod.

Speelveld

Ruttes invloed wordt voor een belangrijk deel bepaald door de politieke verhoudingen. Alles staat en valt bij meerderheden in de Tweede en Eerste Kamer en daarbij is van belang hoeveel partijen er zijn, hoeveel zetels ze hebben en hoeveel zetels Ruttes eigen VVD heeft. Hoe meer partijen er zijn om rekening mee te houden, hoe meer compromissen er nodig zijn.

Statuur

Ondanks die beperkingen, vergroot Rutte zijn informele macht door zijn statuur en stijl. De statuur die hij als premier buiten en binnen zijn partij heeft opgebouwd, zorgt dat hij verzekerd is van aandacht van de pers, met meer gezag kan sturen in de ministerraad en in de partij ook de lijnen strak kan houden.

Zo slikte de VVD-fractie in 2016 het besluit van Rutte en zijn kabinet om Griekenland te helpen met een derde steunpakket, terwijl men daar eigenlijk niets voor voelde. Oud-staatssecretaris Teeven vertelde eerder dat hij door Rutte boos werd opgebeld met de mededeling 'eens maar nooit weer', toen hij publiekelijk zijn twijfels uitte over een kabinetsmaatregel.

Een ander voorbeeld is het 1-arpildebat van vorig jaar. Nadat Rutte moest vechten voor zijn politieke leven, leek de meerderheid weg te vallen voor samenwerking met hem in een kabinet. Op dat moment had de VVD een alternatieve leider naar voren kunnen schuiven, maar dat gebeurde niet. En dus bleef Rutte zitten, door steun binnen zijn partij.

Stijl

Daarnaast vergroot Rutte zijn invloed met zijn persoonlijke stijl. Rutte stuurt vaak een persoonlijk bericht bij belangrijke gebeurtenissen, ook bij politici van andere partijen. Hij investeert altijd in het persoonlijk contact en zelfs zijn grootste politieke tegenstanders hebben er bijna moeite mee om hem onaardig te vinden. Die goodwill kan hem helpen op cruciale momenten.

Tegelijkertijd laat hij minder van zich horen als ministers of anderen steun zoeken bij hem. Het heeft zijn voorkeur als de verantwoordelijke bewindspersonen de boel zelf oplossen. Oud-minister Uri Rosenthal (VVD): "Mark Rutte heeft meer de stijl om wanneer ministers of staatssecretarissen en onderling niet zelf uitkomen, te zeggen: dat moet je toch met elkander zelf oplossen."

Rutte ondervond dan ook 'het plezierige voordeel', zei hij laatst, van het afschaffen van vaste coalitie-overleggen. Daar legden ministers en anderen hun problemen op tafel. Het verdwijnen van dat overleg 'stimuleert iedereen om heel erg in de eigen winkel de noodzakelijke besluiten te nemen.'

Sturen

In het kabinet kan niemand om Rutte heen. Belangrijke besluiten moeten langs de ministerraad en onderraden, die Rutte voorzit en als ministers daar iets willen, is dat stukken lastiger zonder steun van de premier. De premier kan dossiers oppakken en groot maken of juist niet. Dat is een belangrijke middel om te sturen, als heeft de premier daarbij anderen nodig.

Door zijn statuur en stijl kunnen premiers bovendien, zoals in het verleden wel gebeurde met Lubbers en Kok, ook vergaand ingrijpen bij bepaalde dossiers van hun ministers en staatssecretarissen. Rutte doet dat juist zo min mogelijk. Hij kiest ervoor de besluitvorming soepel te laten verlopen en taken te delegeren naar de eerstverantwoordelijken.

'Rutte soleert niet graag'

Bij veel besluiten neemt Rutte de beslissing graag gezamenlijk, zeggen mensen die hem kennen: "Rutte soleert niet graag." Toch is daar ook kritiek op, want had Rutte een aantal dossiers niet juist naar zich toe moeten trekken in een eerder stadium, zoals de bevingsschade in Groningen? Of de stikstofproblematiek?

Of dat verwijt terecht is, past bij de bevoegdheden van de premier en waar Rutte uiteindelijk verantwoordelijk voor te houden valt, gaat te horen zijn in het derde en laatste deel van de serie: 'De macht van Rutte'. Aanstaande dinsdag 31 mei te beluisteren op NPO Radio 1 om iets na 13:00 uur.