Hoe machtig is Rutte?

De minister president is de machtigste persoon van het land. Toch? Als het aan Mark Rutte ligt valt het wel mee. Zo vertelde hij op een persconferentie dat een kind hem aansprak als 'de baas van het land', waarop hij antwoordde: "Nee, jouw vader is de baas, want dat is de kiezer."

Ook Rutte-vertrouweling en oud-minister Uri Rosenthal (VVD) ziet dat in het publieke beeld de premier machtiger is dan op papier. "Het publieke beeld van de politieke piramide, met de premier bovenin, staat in schril contrast tot de realiteit van alledag", aldus Rosenthal.

Ruimtevaarder zonder vliegbrevet

Om te zien hoe groot Ruttes macht in de praktijk is, sprak De Nieuws BV met tientallen mensen. Van vertrouwelingen van Rutte en deskundigen tot (oud-)politici. Allemaal wijzen ze erop dat zijn invloed in de praktijk groter is dan zijn officiële bevoegdheden op papier.

Peter Rehwinkel, die op de positie van de premier, promoveerde, vertelt dat de premier daarom ook wel 'een ruimtevaarder zonder vliegbrevet' wordt genoemd: "Hij stijgt echt boven andere politici uit in positie, maar als je naar zijn wettelijke positie kijkt, dan is het daar niet mee in overeenstemming."

Klein takenpakket

De officiële takenlijst van Rutte is eigenlijk niet zo lang. Zo is hij lid van de Europese Raad als Nederlandse regeringsleider, is hij verantwoordelijk voor het Koningshuis, zit Rutte de ministerraad voor en is hij de baas van het ministerie van Algemene Zaken.

Als we de grondwet erbij pakken, heeft de premier zelfs maar één taak. Hij is alleen voorzitter van de ministerraad. In het reglement van die raad staat dat Rutte moet toezien op de eenheid van het regeringsbeleid. Hij moet er, kortom, voor zorgen dat als ministers het onderling eens zijn, dat ze er toch uitkomen. Hij coördineert in de praktijk vooral.

De baas van ‘mini-ministerie’ Algemene Zaken

Rutte heeft vakinhoudelijk geen macht, daar zijn de ministers voor: de minister van landbouw gaat over landbouw en de minister van Economische Zaken gaat over Economische Zaken. Hij kan geen wetten maken bijvoorbeeld. Maar als leider van het ministerie van Algemene Zaken, het kleinste ministerie met de minste ambtenaren, heeft Rutte wel invloed op de informatievoorziening.

Het ministerie van Algemene Zaken is de bloedsomloop van het regeringsbeleid. Het is verantwoordelijk voor de communicatie, zo besluit het over de agenda van de ministerraad, de onderraden, kijkt welke beleidsdocumenten wel of niet 'rijp' zijn om te bespreken.

Dus hier heeft Rutte zeker wel invloed, zegt ook Jack de Vries, rechterhand van onze vorige premier Balkenende: "In de agendering van stukken, de voorbereiding van onderraden en ministerraden heeft Algemene Zaken een hele belangrijke agenderende rol. Dus waar het ministerie van Financiën heel machtig is als het gaat om het geld, geldt dat voor Algemene Zaken wat betreft de informatiestromen."

Bevel is geen bevel

Echte harde machtsmiddelen heeft de premier dus niet ten opzichte van zijn collega-ministers. Hij kan niet zomaar in zijn eentje een minister ontslaan of bevelen uitdelen aan ministers. Officieel zijn de ministers aan elkaar gelijk en besluiten zij gezamenlijk in de ministerraad.

Binnen de EU is Rutte daarmee op papier een van de minst machtige regeringsleiders. De Duitse Bondskanselier kan 'richtlijnen' geven en de Franse president kan naar believen ministers benoemen en ontslaan.

Rutte’s macht in Europa

Hoewel de macht van de Nederlandse premier dus iets kleiner is dan die van zijn collega’s, wordt hij in de EU wel serieus genomen. In de Europese Raad van regeringsleiders speelt alles wat 'chefsache' is, en is Rutte als regeringsleider 'een van de chefs', in niveau gelijk aan die van andere lidstaten. Desalniettemin is er een informele hiërarchie.

De Nederlandse premier krijgt in Europa meer gewicht doordat Rutte de op één na langst zittende premier van de EU is. Bovendien is Nederland één van de oprichters van de Europese Unie. Volgens GroenLinks Europarlementariër Bas Eickhout, die al vóór Ruttes premierschap in Brussel rondliep, wordt er daarom extra 'naar Rutte en Nederland gekeken'.

Aan de touwtjes trekken achter de schermen

Op papier is de macht van de premier dus niet zo groot, maar achter de schermen trekt onze minister president flink aan de touwtjes. Zijn invloed in de praktijk (de ‘informele macht‘) is volgens kenners veel groter dan zijn formele macht. Hoe Mark Rutte vormgeeft aan die informele macht, komt aan bod in het tweede deel van de serie 'De macht van Rutte'.

De Nieuws BV sprak met politici, wetenschappers en intimi van de premier over zijn macht. Dinsdag 24 mei volgt deel 2 van de serie over de informele macht van Rutte, op dinsdag 31 mei deel 3 over de vraag waar Rutte op is aan te spreken.