John Morijn: 'Democratie is het tegenovergestelde van elitair. Het is iets wat we samen maken'

Het populistisch draaiboek

Een paar dagen na de Nederlandse verkiezingen stond John Morijn vast in een defecte lift in New York. Hij kreeg berichten van zijn bevriende Poolse en Hongaarse rechters. ‘Welkom bij de club’ en ‘Gecondoleerd met de Nederlandse situatie', stuurden ze. Dat overtuigde hem nog meer om ons te waarschuwen dat ook de Nederlandse rechtsstaat in gevaar is.

Morijn kent ondertussen de stappen in het populistisch draaiboek. "Het begint met een wij-zij verhaal: daar win je een verkiezing mee. Dat wordt in daden en wetgeving omgezet waarin je geen rekening houdt met de belangen van een minderheid. Dat komt terecht bij een rechter. Die volgt de wet, maar krijgt vervolgens de kritiek dat hij politiek bedrijft. Dan wordt journalistiek aan banden gelegd. Ten slotte worden de kiesregels aangepast." Volgens Morijn zit Nederland nu tussen de de tweede en de derde stap.

Verdediging van de rechtsstaat

In Polen en Hongarije zag Morijn met eigen ogen hoe rechters en journalisten onder druk worden gezet. “In Polen werden de hoogste rechters vervangen door geïnstalleerde rechters van PiS. Kritische wetenschappers worden voor de rechter gedaagd. De burgemeester van Gdansk werd doodgeschoten en de Poolse publieke omroep heeft bloed aan zijn handen. Het was een soort van Noord-Koreaans propagandakanaal dat een haatcampagne heeft gefaciliteerd tegen die man."

Ook in Hongarije werd de journalistiek aangepakt. "Kranten werden overgenomen, spyware werd geïnstalleerd op telefoons van journalisten." Morijn schreef over wat hij zag. "Ik kan niet stil blijven. Wetenschap is niet alleen maar op je krent zitten en midden in de nacht boeken schrijven. Je hebt een verantwoordelijkheid voor het verdedigen van de rechtsstaat. Dus ook om daar dan verslag van te doen als het misgaat."

'De geschiedenis herhaalt zich niet, maar kan wel rijmen'

Ook over Nederland maakt Morijn zich grote zorgen. "De Hongaarse premier was één van de eerste regeringsleiders die Wilders feliciteerde toen hij de verkiezingen won. Wilders is schaduwminister-president en hij kan oppositie voeren tegen zijn eigen beleid. Dat maakt het veel moeilijker om hem ergens op aan te spreken. Door samen te werken met een onversneden racistische partij, maak je dat mainstream. Dat is problematisch."

Morijn wijst op wetenschap en publieke media als belangrijke pijlers van de rechtsstaat. "Daar wordt nu in Nederland op bezuinigd. Je ben ook geen knip voor je neus waard als je leider bent van zo'n politieke partij en journalisten niet hun werk laat doen."

Democratie voor voetbalfans

Democratie voor voetbalfans. John dacht eraan om zo'n boek te schrijven toen hij in onlangs De Kuip stond. Omringd door 50.000 andere Feyenoord-fans, ziet hij dat de voetbalwedstrijd niet zo anders is dan de democratische rechtstaat. "Je hebt een scheidsrechter nodig. De spelregels gelden voor iedereen en je wil dat die op dezelfde manier op iedereen worden toegepast. Je zorgt ervoor dat de competitie voor iedereen hetzelfde is en je wil weten hoe iedereen aan z’n geld komt."

Maar die die basisregels vergeten mensen als ze in het stemhokje staan, zegt Morijn. "Stel dat achttien Eredivisieclubs met een gezamenlijk statement komen dat ze zich ook dit seizoen aan de spelregels houden. Dan vinden we dat volstrekt absurd. Maar dat is wel de rechtsstaatverklaring in het regeerakkoord."

John vindt het zijn taak om connectie te maken tussen wat er in de wetenschap gebeurt en wat mensen op straat aantreffen, want daar zit volgens hem vaak een grote kloof tussen. "Democratie is juist het tegenovergestelde van elitair. Het is iets wat jij en ik samen maken. Net als samen genieten van voetbal. Het elitaire haal je eruit door er op een andere manier over te praten. Alles waar je zelf in gelooft, is niet per definitie ook voor een ander gesneden koek, dus je moet je openstellen voor de ander."

Hoop

Ondanks alles blijft Morijn hoopvol. "Wetenschap geeft me de kans geeft om met jonge mensen te werken. Ik zie bij hen een enorme leergierigheid om te begrijpen en zelf verantwoordelijkheid te nemen. Ik hoop op een nieuwe generatie politici die beter connectie maakt met wat de meerderheid van de bevolking wil."