Communisten en gereformeerden waren oververtegenwoordigd in het verzet. Waarom?

Bregman, wiens boek De Meeste Mensen Deugen afgelopen jaren de hele wereld over ging, was te gast samen met collega-historicus Beatrice de Graaf, waar hij ooit nog college van kreeg op de universiteit.

Het is moeilijk om eigenschappen van verzetsmensen te definiëren, merkte Bregman tijdens zijn onderzoek. "Er is veel onderzoek naar, vooral vanaf de jaren 80. Het belangrijkste project is het altruistic personality project van Samuel en Pearl Oliner. Die hebben honderden verzetshelden geïnterviewd op zoek naar wat ze gemeen hebben", vertelt Bregman. "En ik zal eerlijk zeggen: er kwam niet zoveel uit. Ze kunnen links of rechts zijn, rijk of arm, hoog- of laagopgeleid, grappig of serieus..."

Sterk fundament

Toch lijkt bij geen enkele verzetsheld een sterk fundament, een grote overtuiging, te ontbreken, ontdekte Bregman. Het zijn vaak mensen die zaken als "Doen wat je vindt en practice what you preach" hoog in het vaandel hebben staan. Om deze reden waren gereformeerden en communisten oververtegenwoordigd in het verzet. Het opvallende is: buiten de oorlog wilden deze groepen niet veel met elkaar te maken hebben, maar in de oorlog werkten ze samen.

Bregman waarschuwt wel om niet een te rooskleurig beeld te hebben: "Laten we ons geen illusies maken: de meeste gereformeerde mensen zaten niet in het verzet en de meeste communisten ook niet", vertelt Bregman.

Deugdencatalogus

Beatrice de Graaf wijst erop dat er juist ook veel gereformeerden waren die vonden dat men zich moest onderwerpen aan de Duitsers, omdat in de Bijbel staat dat je de overheid moet gehoorzamen (Romeinen 13). "Overtuiging is blijkbaar niet altijd voorspellend", stelt ze. Ze denkt dat opvoeding een grote rol speelt. "In opvoeding gaat het heel erg over de deugdencatalogus: welke deugden geef jij je kind mee? Dat maakt nogal uit: is jouw deugdencatalogus dat je je moet onderwerpen aan het gezag of dat je op moet staan tegen onrecht?" stelt ze.

Bregman herkent dit uit het altruistic personality project. "Naast die groep verzetshelden die ze interviewden, zat een controlegroep van mensen die in de oorlog niet het verzet in gingen", vertelt hij. "Wat opviel was dat in die tweede groep veel mensen autoritair waren opgevoed waarbij gehoorzaamheid belangrijk was: je doet gewoon wat papa of mama zegt en er werd niet uitgelegd waarom. In die eerste groep zaten ook mensen die streng waren opgevoed, maar dan werd de regel uitgelegd." Het ontwikkelen van eigen moreel kompas werd gestimuleerd.

Mensen deugen?

In de podcast geeft Bregman ook antwoord op de vraag hoe de titel van zijn vorige boek, De meeste mensen deugen kan rijmen met de wetenschap dat de meeste mensen niet in het verzet gingen in de oorlog. Luister de podcast via de site van NPO Radio 1 of je favoriete podcast app.