Wat 'Frozen' zegt over onze tijdgeest: 'We vinden individuele vrijheid veel te belangrijk'

De podcast duikt deze week in de geschiedenis van het begrip vrijheid. Tegenwoordig lijkt individuele vrijheid het summum van beschaving. Zelfs Disneyfilms gaan erover, zoals blijkt uit het bekendste Disneyliedje van de afgelopen jaren:

Ik ga op zoek naar wie ik ben,
verleg de grenzen die ik ken.
Geen goed of fout geldt hier voor mij,
ik ben vrij.

Maar in de oudheid betekende vrijheid iets heel anders. Toen ging het vooral over slavernij: als je geen slaaf was, was je vrij, vertelt Beatrice de Graaf. Dit gold niet alleen voor individuen, maar juist ook voor hele volken. Volken moesten vrij zijn, zelfbeschikking hebben en hun eigen overheid kunnen vormgeven. Vrijheid gaat allereerst over de gemeenschap, niet het individu.

Pas sinds een paar eeuwen zijn we dat als individueel gaan zien, vertelt De Graaf en is de overheid juist de grote tegenstander geworden. Dit kwam op met de Franse revolutie: "Vrijheid moest op die staat worden bevochten. De overheid pakt zomaar dingen van je af en heft belastingen." Dit is eigenlijk een 'conservatief idee van vrijheid', vindt de historica.

Theoloog Paas ziet ook het christendom als een belangrijke bron van ons vrijheidsbegrip. Rondom de reformatie werd de mens veel meer individualiteit gegeven: "De mens zal uiteindelijk fundamenteel tegenover God staan en zich tegen hem moeten verantwoorden. Hij moet zelf zijn standpunt bepalen." Dit leidde tot gewetensvrijheid, vertelt Paas.

Verabsoluteerd

Deze individuele vrijheid wordt tegenwoordig erg verabsoluteerd, vindt de historica, en mensen denken er veel te weinig bij na. "Als vandaag rijke mensen in het westen zeggen: 'Ik moet toch lekker zelf weten of ik me laat vaccineren', ben je dan bewust van het feit dat je dat kan zeggen, dat dat al niet vanzelfsprekend is? Mensen met een auto-immuunziekte hebben die vrijheid niet. En je zegt ook wat over de ander: je zegt dat het je de ballen kan schelen wat het voor de ander betekent, het gaat alleen om het eigen ik. Dat is een heel plat vrijheidsbegrip, zoals het niet was bedoeld", zegt ze.

Stefan Paas is benieuwd hoe de debatten over vrijheid zullen gaan in de toekomst, als er klimaatmaatregelen genomen moeten worden. "Hoe vrij kunnen we elkaar laten, als het gedrag van de één ervoor zorgt dat uiteindelijk de kleinkinderen van de anderen niet meer kunnen leven?"